به گزارش خبرنگار ایمنا، دخانیات شایع ترین عامل قابل پیشگیری مرگ و بیماری در جهان شناخته می شود. همه گیری مصرف تنباکو یکی از بزرگ ترین خطرات برای سلامت عمومی است. یک میلیارد و صد میلیون نفر از جمعیت جهان مصرف کننده دخانیات هستند که نیمی از آنها به دلیل استعمال این مواد می میرند. دخانیات، سالانه حدود هشت میلیون نفر از مردم جهان حدود هفت میلیون نفر در اثر مصرف مستقیم و حدود ۲ میلیون نفر در مواجهه با دود دست دوم را به کام مرگ می کشاند. در ایران، روزانه، حدود ۱۶۰ هموطن قربانی استعمال دخانیات می شوند.
عوارض استعمال دخانیات تنها دامن گیر مصرف کنندگان مستقیم نیست. دود دست دوم برای کودکان و بزرگسالانی که در معرض دود ناشی از استعمال دخانیات توسط دیگران هستند عامل بیماری های متعدد و مرگ است. دود دست سوم که همان سموم ناشی از سوخت انواع دخانیات معادل حدود ۹۰ درصد نیکوتین تنباکوی دود شده است و به صورت دود در هوا رؤیت نمی شود و به سطوح می چسبد تا ماه ها بعد پایدار است و بیش از آنچه انتظار می رود، آسیب رسان است.
یکی از اصلی ترین عوامل ایجادکننده خطر سرطان در اعضای بدن، استعمال دخانیات است. با فرض مصرف سالانه ۶۰ میلیارد نخ سیگار در کشور، حداقل ۱۸ هزار میلیارد تومان از سرمایه ملی بابت خرید محصولات دخانی هدر می رود. بین ۲۰ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان نیز باید صرف درمان بیماری های مرتبط شود. به این ترتیب، بار اقتصادی ناشی از مرگ زودهنگام، ناتوانی ها و سایر تبعات ناشی از مصرف دخانیات به بیش از ۷۰ هزار میلیارد تومان در سال می رسد. چنانچه به ازای هر یک میلیون نخ یک مرگ اتفاق بیفتد، سالیانه وقوع ۶۰ هزار مرگ را شاهد خواهیم بود.
طبق اعلام مرکز تحقیقات کنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی قبل از بحران کرونا حدود ۱۵ درصد افراد بالای ۱۵ سال جامعه مصرف دخانیات داشتند که این در مردان حدود ۲۵ و در زنان حدود پنج درصد بود؛ البته این اعداد در مورد مصرف قلیان متفاوت است. در دوران قبل از کرونا حدود ۲۰ درصد مردان و زنان مصرف قلیان داشتند که برخی از آن ها سیگار را ترک کرده بودند، اما بعد از کرونا به واسطه شرایطی که حکم فرما شد، بسیاری از مصرف کنندگان ترک کرده نیز دوباره سیگار را شروع کردند و مصرف دخانیات در دوران کرونا افرایش یافت.
در حال حاضر حدود ۳۰ درصد مردان و ۱۰ درصد زنان مصرف سیگار دارند که درباره قلیان این عدد حدود ۳۰ درصد در هر دو جنس است. اما با توجه به در دسترس بودن دخانیات آخرین آمار نشان دهنده سن کمتر از ۱۵ سال در مردان و سن ۱۷ سال در زنان برای شروع مصرف دخانیات است از این جهت باید سیاست گذاری صحیحی برای کاهش دخانیات صورت گیرد و به این منظور نمی توان از کارکرد سازمان های مردم نهاد در کاهش مصرف دخانیات غافل شد.
کارکردهای مغفول مانده سمن ها در کاهش مصرف دخانیاتابراهیم عباسی، کارشناس ستاد مبارزه با موادمخدر به خبرنگار ایمنا، می گوید: در حال حاضر سمن ها به عنوان تشکل های غیردولتی، غیرانتفاعی و غیرسیاسی هستند که بر مبنای مشارکت اجتماعی برای رفع یک نیاز اجتماعی با زیرشاخه های گوناگون نظیر زیست محیطی، مذهبی، محرومیت زدایی شکل می گیرند حضور و مشارکت افراد در این تشکل های غیردولتی منجر به افزایش پارامترها و مؤلفه های سرمایه اجتماعی می شود.
وی ادامه می دهد: به عبارت دیگر هرچقدر در جامعه افراد در این دسته از تشکل ها عضویت داشته باشند نه تنها میزان آسیب ها و جرایم کاهش پیدا می کند بلکه هزینه های کنترلی سیستم برای مقابله با انحرافات اجتماعی کاهش خواهد داشت، از این رو در کشور ما از حدود سال های ۷۸ به بعد دولت های مختلف با ایجاد سازوکارهای لازم به دنبال توسعه، نظارت و گسترش تشکل های غیردولتی بودند.
این کارشناس ستاد مبارزه با مواد مخدر اظهار می کند: یکی از تهدیدات سلامت جامعه موضوع مصرف دخانیات است که تبعات اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی زیادی به جامعه تحمیل می کند بیش از ۷۰ درصد دخانیات کشور از مجاری قاچاق و غیرقانونی در حال تأمین است که می تواند ضربه ای بر پیکره اقتصاد مقاومتی کشور تلقی شود.
۷۸ درصد معتادان برای نخستین بار تجربه سیگار را داشته اندوی می گوید: حدود ۳۳ تا ۵۵ میلیارد نخ سیگار در طول یک سال مصرف می شود در کنار این باید به بروز بسیاری از مشکلات پزشکی و بهداشتی و تحمیل هزینه های درمانی به سلامت کشور نیز به واسطه مصرف دخانیات اشاره کرد و از همه مهم تر آنکه مصرف سیگار دروازه ورود اعتیاد به مواد سنگین تر از قبیل تریاک، هروئین و گل است به طوری که ۷۸ درصد معتادان برای نخستین بار تجربه سیگار داشتند و سپس وارد فاز مصرف مواد افیونی و روان گردان شده اند.
عباسی ادامه می دهد: آنچه تاکنون سیاست های نظام بهداشتی در ادوار مختلف نشان داده است تنها برگزاری هفته مبارزه با دخانیات راهگشا نخواهد بود چراکه کمتر کسی در دنیای امروز با دسترسی به رسانه های مجازی و دیداری و شنیداری هست که از آثار شوم دخانیات بر سلامت مطلع نباشد اما به دلیل نبود تغییر نگرش ذهنی همچنان در پی مصرف دخانیات است، از این رو در گام اول باید نگرش افراد را به صورت غیرمستقیم نشانه گرفت.
وی تأکید می کند: یکی از گام های بزرگی که می توان برای مقابله و پیشگیری از مصرف دخانیات در گروه های مختلف به کار گرفت اجتماعی سازی فرایند پیشگیری از مصرف دخانیات است به عبارت دیگر باید موضوع اعتیاد به دخانیات را از یک مسئله جمعی به یک مسئله اجتماعی تبدیل کرد تا از این مسیر مشارکت افراد فرایند مبارزه بهتر شکل بگیرد. البته ابزار اجتماعی سازی این روند تشکل های غیردولتی است.
این کارشناس ستاد مبارزه با مواد مخدر اضافه می کند: متأسفانه تشکل های غیردولتی که بر حوزه پیشگیری از مصرف دخانیات و نه درمان نظیر انجمن های دوازده قدمی به طور جامع و تخصصی فعالیت کنند بسیار کم است، تشکل های غیردولتی می توانند به خرده فرهنگ ها جهت بدهند و آن ها را نسبت به نرم جامعه هنجارسازی کنند به عبارت دیگر افراد با عضویت در این گروه ها ملزم به رعایت قوانین گروه هستند و عادی است یک فرد نمی تواند عضو گروهی باشد ولی نسبت به ارزش های آن گروه بی تفاوت باشد.
وی ادامه می دهد: افراد به منظور جلوگیری از طرد شدن از گروه، حفظ شخصیت و تعیین هویت اجتماعی و از همه مهم تر احساس کارا بودن رفتار خود را برابر با هنجارهای پذیرفته شده جهت می دهند، از این رو هرچقدر بتوان تشکل ها به خصوص انجمن های محلی در جامعه و محلات پرخطر را گسترش دهیم بدون شک زمینه کاهش گرایش افراد به اعتیاد دخانیات فراهم خواهد شد.
عباسی می افزاید: کارکرد دیگر تشکل ها می تواند ایجاد بستر مناسب در جهت اجرای سیاست های کلان دولت ها باشد، بدون شک هر دولتی بدون حضور و کمک مردم نخواهد توانست سیاست های اجتماعی خود را دنبال کند و البته این حمایت های مردمی باید سازمان دهی شده باشد، تشکل ها به خوبی خواهند توانست منابع سازمانی، سرمایه اجتماعی و مشارکت مدنی را به شکل پویا در اختیار دولت ها بگذارند.
سمن ها توانایی اجتماعی سازی مقابله با دخانیات را دارندوی اظهار می کند: از دیگر نقش هایی که می توان برای تشکل ها برشمرد، نقش مثبت آنها در راستای تعمیق ارزش ها و مفاهیم هنجاری است بدون شک هر آموزش و تغییر نگرشی باید توسط فردی برای جامعه هدف ارائه شود که دارای مقبولیت باشد اگر دولت بخواهد خود این کارکرد را برعهده بگیرد، نمی تواند چندان موفق باشد.
عباسی اضافه می کند: تشکل ها به دلیل اینکه از جنس بدنه جامعه هستند و به عبارتی می توانند گفتمان همسان را در جامعه پیاده کنند ازاین رو در تغییر ناهنجاری ها به ارزش ها موفق تر خواهند بود به عنوان نمونه تشکل های خیریه و یا تشکل های مذهبی تشکل های محلی به دلیل آنکه دارای ارزش های یکسان هستند همبستگی و انسجام بیشتری هم خواهند داشت ازاین رو هر نوع آموزش و یا فرهنگ سازی توسط این تشکل ها عمق و اثرپذیری بیشتری خواهد داشت.
وی ادامه می دهد: از این منظر می توان به اجتماعی سازی مقابله با دخانیات امیدوار بود اجتماعی سازی که رکن اصلی آن مردم هستند که در قالب سمن ها و با جهت دهی و نظارت دولت ها می توانند بر بسیاری از آسیب ها به ویژه دخانیات فائق آیند.
نبود هم گرایی در بین سمن های کاهش مصرف دخانیاتعلی جعفری، دبیر شبکه اعتیاد و آسیب های اجتماعی سازمان های مردم نهاد استان مرکزی به خبرنگار ایمنا، می گوید: با توجه به اینکه سلامت مقوله چند مؤلفه ای است، تحقق کامل اهداف سلامت نیازمند همکاری بین بخشی و ارتقای آن است که براساس قوانین حوزه سلامت کشور وظایفی برای مسئولان، مردم و سمن ها در نظر گرفته شده است.
وی می افزاید: در کنار مسئولان، سایر اقشار مردم و خانواده ها نیز نقش بسیار مهمی در نهادینه شدن آموزه ها در زمینه کنترل و کاهش مصرف دخانیات دارند. به عنوان نمونه خانواده ها در تربیت فرزندان ضمن داشتن نظارت بر رفتار و ارتباطات فرزندان با گروه های سنی و همسالان باید مضرات دخانیات را برای آن ها تبیین کنند و در مناسبت های مختلف ضمن همراهی با فرزندان، آنها را به خودداری از مصرف دخانیات تشویق کنند و همواره بر فعالیت فرزندان خود نظارت داشته باشند.
دبیر شبکه اعتیاد و آسیب های اجتماعی خانه سازمان های مردم نهاد استان مرکزی تأکید می کند: یکی از گروه هایی که نقش بسیار مؤثری در زمینه کاهش و کنترل مصرف دخانیات دارند، سمن ها هستند؛ سمن ها می توانند از طریق برگزاری کمپین ها، جلسات و آموزش های عمومی با ایجاد مطالبه گری در مردم در مورد افزایش مالیات بر دخانیات، در زمینه انجام برنامه های کنترل و مبارزه ملی با دخانیات پیشگام باشند.
وی ادامه می دهد: بنابراین اگر ارتباط مناسبی بین مسئولان ادارات، مردم و سمن ها در زمینه کنترل مصرف دخانیات برقرار شود، می توان علاوه بر برنامه ریزی و نظارت بر اجرا، در زمینه کنترل و کاهش مصرف دخانیات به اهداف از پیش تعیین شده دست یافت.
جعفری می افزاید: سازمان های مردم نهاد متعددی در حوزه های مختلف سلامت در حال فعالیت هستند اما با وجود افزایش مصرف دخانیات در کشور تعداد سازمان های مردم نهاد در حوزه کاهش مصرف دخانیات بسیار کم است ضمن اینکه هنوز هم گرایی و وحدت رویه در بین سازمان های مردم نهاد کاهش مصرف دخانیات در کشور وجود ندارد.
وی تأکید می کند: لازم است وزارت کشور و وزارت بهداشت بیش از گذشته بر تقویت و هم گرایی در بین سازمان های مردم نهاد کاهش مصرف دخانیات نقش موثرتری ایفا کنند ضمن اینکه شهرداری ها و سایر نهادهای فرهنگی و آموزشی باید بسترهای بیشتری برای معرفی این سازمان ها به عموم افراد جامعه به ویژه نوجوانان و جوانان انجام دهند.
فراهم نبودن زیرساخت های فعالیت سمن های کاهش مصرف دخانیاتمرتضی عرب، مدیرعامل انجمن نیکوتینی های فرانام کشور به خبرنگار ایمنا، می گوید: این انجمن در ۲۲ استان کشور شعبه دارد که جلسات هفتگی آن به طور منظم برگزار می شود. قبل از شیوع کرونا در کشور تعداد جلسات هفتگی این انجمن در سرتاسر کشور ۲۲۰ جلسه بود که پس از شیوع کرونا و اجرای مصوبات ستاد ملی کرونا در کشور، این جلسات به ۲۰۶ جلسه کاهش پیدا کرد.
وی می افزاید: اولین جلسه نیکوتینی های فرانام ایران در آذرماه سال ۱۳۷۹ با حضور چهار نفر در تهران برگزار شد و پس ازآن نیکوتینی های فرانام به شهرهای اراک، شیراز، اصفهان و استان های یزد، قم و استان های مرکزی، لرستان، البرز، گیلان، خوزستان، چهارمحال وبختیاری، مازندران، کرمان، سیستان وبلوچستان، آذربایجان غربی، تهران، فارس، کهکیلویه وبویراحمد، هرمزگان، خراسان رضوی و خراسان شمالی و جنوبی گسترش یافت.
مدیرعامل انجمن نیکوتینی های فرانام کشور با بیان اینکه این انجمن از وزارت کشور مجوز فعالیت دارد، تصریح می کند: این انجمن با سازوکار قدم های دوازده گانه که در سرتاسر دنیا به عنوان یک روش علمی مورد تأیید شناخته می شود، برای کاهش مصرف نیکوتین همچون قلیان، سیگار، آدامس نیکوتین در کشور فعالیت می کند و بیش از ۱۰۰ هزار نفر عضو در کشور دارد.
وی اضافه می کند: خوشبختانه همکاری خوبی با این انجمن از سوی وزارت بهداشت و نهادهای متولی صورت می گیرد. این انجمن مؤسسه غیرانتفاعی است و به دنبال درآمدزایی و دریافت اعتبار از نهادهای متولی حوزه سلامت و کاهش مصرف دخانیات نیست. تنها انتظار ما از شهرداری ها در نظر گرفتن مکانی برای جلسات هفتگی با اجاره بها کم و تعرفه کم تبلیغات شهری برای معرفی فعالیت ها و برنامه های این انجمن است.
عرب اظهار می کند: به غیر از انجمن نیکوتینی های فرانام کشور بیش از ۳۰ مؤسسه مردم نهاد در حوزه کاهش مصرف دخانیات در کشور فعالیت می کنند اما نمی توان گفت فعالیت های این موسسه ها اثربخش نبوده است، زیرا شاهدیم افراد مراجعه کننده بسیاری توانسته اند مصرف دخانیات و نیکوتین را کاهش دهند اما دلیل اینکه هنوز ولی مصرف دخانیات و نیکوتین در کشور بنابر اعلام وزارت بهداشت بالا است به زیرساخت های ضعیف فرهنگی و آموزشی برای کاهش دخانیات برمی گردد.
وی ادامه می دهد: دلیل اینکه باوجود هشدارهای کارشناسان حوزه سلامت نسبت به مضرات نیکوتین، هنوز شاهد مصرف بسیار نیکوتین در کشور هستیم موج تبلیغات گسترده نسبت به تشویق مصرف نیکوتین همچون سیگار در جهان است که نمود آن را به راحتی می توان در فیلم و سریال های ایرانی هم مشاهده کرد و متأسفانه قانونی در کشور برای منع تبلیغ مصرف دخانیات در فیلم ها و محصولات فرهنگی وجود ندارد.
مدیرعامل انجمن نیکوتینی های فرانام کشور با اشاره به نام گذاری یکی از روزهای هفته سلامت با عنوان «نقش سمن ها در کنترل و کاهش مصرف دخانیات»، می افزاید: این اقدام نشان دهنده نقش سمن ها در کاهش مصرف دخانیات کشور است هرچند همکاری های خوبی از سوی نهادهای متولی به ویژه وزارت بهداشت با سمن های کاهش مصرف دخانیات در کشور صورت می گیرد اما نیاز است که آموزش وپرورش همکاری های بیشتری با این سمن ها برای اطلاع رسانی و آموزش دانش آموزان داشته باشد.
نقش سمن های کاهش مصرف دخانیات در مدارس پررنگ شودوی اظهار می کند: بنابر اعلام وزارت بهداشت و درمان شاهد کاهش سن مصرف دخانیات در کشور هستیم و گفته می شود سن مصرف دخانیات به زیر ۱۵ سال رسیده است اما متأسفانه جای حضور دانش آموزان و نوجوانان مصرف کننده دخانیات در سمن های کاهش مصرف دخانیات خالی است به همین جهت تأکید می شود که وزارت آموزش وپرورش اجازه فعالیت های آموزشی به سمن های کاهش مصرف دخانیات را در مدارس صادر کند.
عرب با اشاره به اینکه شیب مصرف نیکوتین زنان در کشور افزایش یافته است، می گوید: زنان مصرف کننده دخانیات در کشور در بسیاری از برنامه ها و فعالیت های سمن های کاهش مصرف دخانیات شرکت نمی کنند به همین جهت لازم است نهادهای متولی خانواده با همکاری سمن ها در این حوزه ورود جدی تر داشته باشند.
وی با اشاره به اینکه در کشور مصرف قلیان بیشتر از مصرف سیگار است، اضافه می کند: متأسفانه نگرش مردم به مصرف نیکوتین نگرش تفریحی و اوقات فراغت است و جا دارد نگرش مخاطره مصرف نیکوتین، پررنگ تر و جایگزین های سالم تری برای صرف اوقات فراغت در نظر گرفته شود، تا زمانی که به مصرف دخانیات، نگرش تفریحی و سرگرمی باشد، نمی توان مصرف دخانیات را کاهش داد.
