ایمنا ارتباط وقوع جرم با سیمای شهری را بررسی می‌کند؛ ...
به گزارش خبرنگار ایمنا، درگیری و نزاع، جزو آسیب های اجتماعی و جرایم است که با ایجاد اختلال در مناسبات، فضایی آکنده از کینه و دشمنی را در میان افراد به وجود می آورد و جامعه را از نظر مادی و معنوی با مخاطراتی روبه رو می کند که طی سال های اخیر این پدیده همه روزه به شکل های مختلفی در آمارها دیده می شود.
امروزه نزاع های خیابانی یکی از شاخص های خشونت در جامعه است که بین افراد به وقوع می پیوندد و همه ساله براساس آمار و اخبار، تعدادی قربانی می گیرد و پیامدهای آن تأثیر مخربی بر اوضاع فرهنگی و اجتماعی هر کشوری دارد. این پدیده از یک بحث ساده تا گلاویز شدن افراد شروع و درنهایت قتل افراد را به دنبال دارد.
گزارش پزشکی قانونی از آمارهای سال های گذشته نشان می دهد ۵/۲۸ درصد از کل معاینات بالینی سازمان، مربوط به نزاع است. این آمار در سال های دیگر نیز تکرار شده و نزاع همواره در رتبه نخست آمار معاینات پزشکی قانونی قرار داشته است و استان اصفهان در صدر استان های کشور ازلحاظ مراجعه به پزشک قانونی قرار دارد.
به عوامل ایجاد خشونت و نزاع فردی، بارها پرداخته شده اما بنا بر گفته کارشناسان، عامل مغفولی که در سیاست گذاری های اجتماعی در پیشگیری از خشونت کمتر به آن توجه شده است، نقش سیما و منظر شهری در افزایش خشونت و جرم است که در گفت وگو با صاحب نظران این حوزه به بررسی این عامل پرداخته ایم.
غلامرضا فتح آبادی، جامعه شناس به خبرنگار ایمنا می گوید: ارتباط مؤثری بین سیمای شهری و آسیب های اجتماعی وجود دارد و این موضوع را مطالعات جامعه شناسان در سراسر جهان ثابت کرده است. یک همبستگی و پیوند بسیار قوی بین سیمای شهری و حتی ریخت شناسی شهری با آسیب های اجتماعی وجود دارد.
وی می افزاید: در مکانی که ریخت شناسی نامناسب و آلودگی بصری وجود دارد، شاخص های مهم اجتماعی همچون سرمایه اجتماعی و مشارکت اجتماعی کاهش می یابد و انواع آسیب های اجتماعی روندی افزایشی پیدا می کند. این پیوند بین سیما و منظر شهری با مؤلفه های اجتماعی از دو بعد ایجابی و سلبی قابل بررسی است؛ بدین معنا که هر قدر زیبایی های بصری شهرها بهبود یابد به همان میزان ویژگی های مثبت در زندگی و رفتار شهروندان ارتقا پیدا می کند؛ البته عکس این موضوع نیز صادق است.
این مدرس دانشگاه ادامه می دهد: رفتارشناسی شهروندان در محیط های شهری ناآراسته با منظر و سیمای نامناسب، ناهنجاری های بسیاری در محیط زندگی شهروندان پدید می آورد؛ به گونه ای که آسیب های اجتماعی و اختلالات روحی و روانی افزایش می دهد. قتل، خشونت و خودکشی در فضاهای آشفته بیشتر دیده می شود و دلبستگی و احساس تعلق اجتماعی در این فضاها به شدت کاهش پیدا می کند.
آلودگی بصری، امید به آینده و سرمایه اجتماعی را تضعیف می کندوی با بیان اینکه آلودگی بصری، امید به آینده، مشارکت و اعتماد اجتماعی و درکل، سرمایه اجتماعی را تضعیف می کند و مسئولیت پذیری و تعهد شهروندان را از بین می برد، تصریح می کند: بی نظمی و آشفتگی شهری آستانه تحریک و تاب آوری شهروندان را کاهش و آمار جرم و جنایات را افزایش می دهد.
فتح آبادی اضافه می کند: امروزه ما آلودگی بصری را در بخش های مختلف شهرهای خود شاهد هستیم و در این میان، مبلمان شهری، نمادها، المان ها، تابلوهای شهری، تبلیغات شهری، نمای ساختمان ها، مغازه ها، پیاده روها، وسایل حمل ونقل شهری، نظافت شهری و حتی خط کشی و کیفیت آسفالت در زیبایی محیط شهری نقش مهمی دارد.
وی تأکید می کند: برای کنترل خشونت و نزاع های دسته جمعی باید شاخص های امنیت در جامعه به درستی تبیین شود؛ زیرا رابطه ای مستقیم بین حس امنیت در جامعه با کاهش خشونت وجود دارد بحث کالبد شهری، نبود زیرساخت های مناسب نظیر پارک در پیشگیری از خشونت و نزاع های فردی و دسته جمعی مهم است.
چرا آستانه تحمل در جامعه پایین است؟این دکترای جامعه شناسی توسعه ادامه می دهد: نکته ای که همیشه از آن غافل مانده ایم و هنوز به درستی بررسی نشده، اینکه چرا آستانه تحمل در جامعه پایین است؟ وقوع آسیب های اجتماعی همچون خشونت، نزاع فردی یا دسته جمعی همگی مولود پایین بودن آستانه تحمل افراد است و متأسفانه برای ارتقای آستانه تحمل افراد در جامعه هنوز اقدام مناسبی صورت نگرفته است.
وی می گوید: ازنظر معماری و بافت شهری در بسیاری از استان های کشور همچون استان اصفهان به ویژه شهر اصفهان ، به میزان بالایی فاصله طبقاتی بین محله های مختلف مشخص و واضح است که این امر مصداق بروز نابرابری اجتماعی در آن شهر و استان است.
فتح آبادی ادامه می دهد: این نابرابری اجتماعی در مقابل رفاه و زندگی مادی قرار می گیرد و حس ناکامی اجتماعی را در بین شهروندان آن شهر به ویژه شهروندان طبقه متوسط به پایین، افزایش می دهد؛ درنهایت این ناکامی به شیوه های مختلفی همچون خشونت بروز می کند.
وی تأکید می کند: مهندسان و مدیران شهری با رعایت اصول مهندسی و زیبایی شناسی، نه تنها در توسعه شهری نقش مؤثری ایفا می کنند بلکه به لحاظ ویژگی های یاد شده می توانند در توسعه اجتماعی شهرها نیز نقش آفرین باشند و آرامش و آسایش را برای شهروندان به ارمغان آورند.
امنیت یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در محیط های شهری استحسین ایمانی جاجرمی، مدیرگروه جامعه شناسی شهر و مطالعات منطقه ای، انجمن جامعه شناسی ایران به خبرنگار ایمنا می گوید: از دیدگاه جامعه شناسی، جرم شامل رفتاری است مخالف نظم اجتماعی که مرتکب جرم را در معرض مجازات قرار می دهد؛ حال آنکه جرم، سازهای اجتماعی است که بر نقض ارزش های جامعه توسط یک فرد یا گروه دلالت دارد. دسترسی ها، نورپردازی، بافت شهرها، گره های شهری، مسیرهای کم تردد، ایستگاه های مترو، پارک ها و فضاهای سبز درون شهرها، همگی می تواند موضوع مورد توجه مسئولان و مدیران شهری در کنترل فضا به منظور پیشگیری و کاهش میزان جرایم ارتکابی قرار بگیرد.
وی می افزاید: لزوم و ضرورت وجود امنیت در جامعه به این مفهوم، از طبیعت حقوق بشری ناشی می شود. امنیت یکی از مهمترین عوامل مؤثر در محیط های شهری است، به همین جهت نیاز به امنیت در فضاهای شهری، موجب شکل گیری مجموعه نظریه های مستندی همچون نظریه «پیشگیری های مکان بنیاد از جرم»، «فضاهای قابل دفاع» و «پیشگیری از جرم به طریق طراحی محیطی» شده است.
دانشیار و مدیر گروه مطالعات توسعه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران تصریح می کند: ما مکان ها را به دلیل اینکه هم در رویدادهای مجرمانه و هم در محیط شهری مؤلفه ای بنیادی هستند، بسیار مهم می دانیم. به اعتقاد برخی جامعه شناسان شهری جرم رویدادی پیچیده است. عملکرد فضاهای عمومی با رشد فناوری، ارتقای علم شهرسازی و حمل ونقل، براساس سطح الگوی رفتاری شهروندان در جوامع مختلف متفاوت است.
وی ادامه می دهد: تا قبل از انقلاب صنعتی، اندازه و تناسب عناصر شکل دهنده شهر برمبنای مقیاس انسانی بوده؛ درواقع تعیین کننده جهت و گسترش توسعه شهر، توسط انسان و براساس نیازهای او تعریف می شده است. شروع انقلاب صنعتی در اروپا که با گسترش سریع شهرها همراه بود، به تدریج دیدگاه های طراحی و برنامه ریزی شهرها را تغییر داد.
ایمانی جاجرمی اضافه می کند: به مرور انسان جایگاه و اولویت خود را در فضای شهری از دست داد و جای خود را به حکومت شهرسازان و معماران سپرد. رنگ باختن حیات اجتماعی و تولد شهرهای بی روح، همچنین فقدان فضاهای شهری و عمومی مطلوب، لزوم بازنگری در طرح های شهری را دوچندان کرده است. فقدان حیات شهری به لحاظ فقدان حضور فعالیت های اجتماعی شهروندان در شهر، لزوم توجه به فضاهای شهری به عنوان عرصه های عمومی را بیشتر کرد.
وی می گوید: ارتباط بین شهر و وقوع جرم بدین خاطر است که ویژگی های فضایی و محیطی شهر می تواند پرورش دهنده جرایم خاص باشد. شاید در یک نگاه واقع بینانه، رابطه معنادار و قابل انتسابی بین محیط و وقوع جرم بین فضاهای شهری و نحوه ساخت ساختمان محل زندگی مشخص نباشد.
این پژوهشگر حوزه جامعه شناسی شهری می افزاید: یکی از راهبردهای فیزیکی پیشگیری از جرم و منفعل سازی کانون های جرم خیز شهری، کاربرد رویکرد پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی است که امروزه از کارآمدترین راهکارهای تأمین امنیت کالبدی در فضای شهری است. براساس این رویکرد، بهبود شرایط کالبدی ضمن کاهش فرصت های مجرمانه، منجر به بهبود امنیت در شهرها می شود.
وی ادامه می دهد: علوم محیطی و شهرسازی با شناخت ویژگی های مؤثر مکانی و شرایط محیطی، در کنار سایر اقدامات دیگر می توانند از وقوع رفتارهای ناهنجار، جرم و جنایت در مکان های شهری پیشگیری کند؛ به نحوی که فرد خلافکار فرصت اجرای رفتارهای مجرمانه و جنایت کارانه را در فضاهای شهری بسیار کمتر پیدا می کند.
تحقق پیشگیری از جرایم با استفاده از طراحی فضاهای شهریایمانی جاجرمی اظهار می کند: پیشگیری از جرایم با استفاده از طراحی فضاهای شهری نوعی رویکرد هدفمند در جهت کاهش جرایم در محیط های مصنوعی شهر محسوب می شود که به طورمؤثری در افزایش سرمایه اجتماعی، بهبود کیفیت زندگی و افزایش رضایت مندی شهروندان و درنتیجه بهبود رفاه اجتماعی و سلامت جامعه، تأثیر بسزایی دارد.
وی می افزاید: رویکرد امنیت از طریق طراحی محیطی، یکی از مؤثرترین رویکردها در زمینه پیشگیری از وقوع جرم و ارتقای امنیت شهری است که می تواند نقش بسزایی در ایمن سازی فضاهای شهری ایفا کند، طراحی مناسب می تواند علاوه بر پیشگیری از وقوع جرم، کیفیت زندگی را بهبود بخشیده و ترس از جرم را کاهش دهد.
دبیر کارگروه تخصصی سرمایه اجتماعی دانشگاه تهران ادامه می دهد: افزایش بزهکاری و ایجاد تئوری های مکانی جرم، ضرورت استفاده از ابزارهای جدید GIS در تحلیل فضایی جرم را بیشتر کرد. از مهم ترین نگرش های جدید، می توان به مواردی همچون دیدگاه پنجره شکسته، سفر مجرمانه، کانون های جرم خیز، الگوی جرم، فضای مقاوم در برابر جرم، پیشگیری جرم از طریق طراحی محیط، فعالیت روزمره و انتخاب منطقی اشاره کرد.
وی اضافه می کند: در دهه های اخیر افزایش جمعیت شهرنشین، گسترش و افزایش تراکم محلات شهری را به دنبال داشته است که این مسئله، کاهش برخورداری از امکانات، حاشیه نشینی، افزایش فقر، فرسودگی بافت های شهری و افزایش جرایم شهری را به همراه دارد. جرم عمل قابل تنبیهی است که قانون را نقض می کند و کیفیت زندگی را در محیط پایین می آورد. ترس ناشی از وقوع جرم مانع از حضور شهروندان در فضاهای شهری می شود.
به خطر افتادن همبستگی اجتماعی با جرم زدایی به صورت غیراصولیایمانی جاجرمی تأکید می کند: اگر جرم زدایی به صورت اصولی انجام نشود، مشکل بسیاری از شهرها و محله های ما درخصوص همبستگی اجتماعی، تمایل به مشارکت، هویت مکانی، حس تعلق مکانی، میزان استفاده از محیط برطرف می شود؛ ازجمله جرایم موجود در شهرها می توان به سرقت، قاچاق مواد مخدر، قتل و نزاع اشاره کرد که طبق مطالعات انجام شده بیشتر این رفتارها در محله های مسکونی اتفاق افتاده است.
وی می گوید: مشکلات کالبدی، اجتماعی موجود در بافت های شهری زمینه ساز بسیاری از جرایم موجود در محلات شهری است که فقدان توجه به این مسائل و جرایم می تواند به رشد جرایم در محدوده شهرها دامن بزند، شناسایی عوامل اثرگذار بر بروز و یا پیشگیری از جرم امری حیاتی است.
این استاد دانشگاه می افزاید: پیشگیری از جرم و از بین بردن فرصت های جرم به منظور افزایش رضایت افراد در محله و شهر برای جامعه بسیار ضروری است؛ درواقع حضور افراد در جامعه بااحساس امنیت آن ها رابطه مستقیم دارد. احتمال بزهکاری افراد در محله های حاشیه ای پرجمعیت یا در زاغه های حاشیه شهرها، به مراتب بیش از افرادی است که در محلات کم جمعیت و مرفه شهرها سکونت دارند.
لزوم تغییر در ساختار کالبدی شهرها برای پیشگیری از وقوع جرموی تصریح می کند: امروزه در فرآیندهای طراحی فضای شهری کمتر به توانایی های مناطق، معابر و محیط های شهری در کاهش و جلوگیری از جرایم توجه می شود درحالی که می توان با تغییراتی در ساختار کالبدی فضا همچون نورپردازی، تلفیق کاربری ها، اصلاح شبکه معابر، تشخیص حدود و قلمرو، افزایش نظارت غیررسمی، پوشش گیاهی مناسب، استقرار مبلمان شهری مناسب در مسیر پیاده راه ها، طراحی مناسب ساختمان ها، از وقوع جرم جلوگیری کرد.
ایمانی جاجرمی تأکید می کند: رعایت این موارد باعث افزایش آرامش، آسایش و درنهایت احساس تعلق که خود یکی از مهم ترین جنبه های کیفیت محیط است، می شود. به همین جهت می توان با دخالت آگاهانه به کاهش فرصت های ارتکاب به جرم و عوامل تسهیل کننده وقوع جرم پرداخت، ضروری است دولتی که برای تمام اقدامات شهروندان قانون گذاری می کند، برای پیشگیری هم وارد عرصه قانون گذاری شود و برای اقدامات شهروندان، حدومرزی مشخص کند.
خشونت و نزاع در صدر جرایم مرتبط با سیما و منظر شهریکاوه امین، استادیار گروه معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک بابیان اینکه وقوع آسیب های اجتماعی از جمله خشونت و نزاع با سیمای شهری ارتباط مستقیم دارد به خبرنگار ایمنا می گوید: خشونت شهری زمان رخ می دهد که یک فرد در جامعه به آن نقطه جوش و سرحد تحمل می رسد. درواقع عوامل بیرونی باعث شده که فرد به نقطه لبریز شدن آستانه تحمل خود دست پیدا کند و نتواند خودش را کنترل کند.
وی می افزاید: باید این نکته را در نظر داشت که همه شهروندان پیش از اینکه یک شهروند باشند، یک انسان با تمام کاستی ها، معایب و مشکلات هستند؛ متأسفانه اتفاقاتی که در سال های اخیر افتاده، عمده بار مسائل اجتماعی شهر را برعهده شهروندان گذاشته است؛ درواقع هر زمان بحث نزاع و خشونت پیش آمده، به جای اینکه بار مسائل اجتماعی به عهده شهروندان در نظر گرفته شود، روابط اجتماعی شهروندان را عامل بروز خشونت و نزاع دانستند و درواقع همیشه انگشت اتهام به سمت شهروند بوده است.
استادیار گروه معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک تصریح می کند: جامعه هم اکنون در شرایطی به سر می برد که منتظر یک جرقه است، علی رغم تمام تلاش روان شناسان و جامعه شناسان در حوزه شهری برای پیشگیری از خشونت آنچه از نگاه مدیران شهری مغفول مانده این است که در شهرها کالبدی خلق شده است که این کالبد به شهروندانش دهن کجی می کند، این کالبد شهری کالبدی است که به شهروندانش کینه ورزی می کند و شهروندان را به سمت خشونت سوق می دهد.
وی اضافه می کند: مهم تر از همه این کالبد برای شهروندان تلطیف نشده است؛ با این کالبدی که شهروندان را به سمت خشونت سوق می دهد سیاست گذاران به ویژه مدیران شهری می خواهند با اقدامات جامعه شناسی میزان خشونت شهروندان را کاهش دهند.
امین اظهار می کند: تا زمانی که مدیران شهری بخواهند بدون هیچ توجهی به کالبد شهری به این گونه اقدامات برای کاهش و پیشگیری از بروز خشونت شهروندان دست بزنند، همچون ضدجوشی که به ظرف درحال جوش اضافه شود، عمل می کند؛ این ضدجوش تا جایی جواب می دهد و از جایی به بعد، باید منبع حرارت خاموش و حذف شود؛ هر قدر تلاش کنید که جوش زدن دیگ درحال جوش را متوقف سازید اما درحال اضافه کردن هیزم در زیر دیگ باشید، این تلاش فایده ای ندارد و این هیزم از نگاه برنامه ریزی شهری چیزی به جز کالبد فیزیکی شهر نیست.
وی بابیان اینکه منظور از کالبد فیزیکی شهر بخشی است که با آسفالت و آجر ساخته شده است، می گوید: متأسفانه بسیاری از نزاع های فردی و جمعی در لحظه اتفاق می افتد، باید بررسی شود چه عواملی باعث ایجاد نزاع بین دو نفر و چند نفر شده است، این افراد از کدام محله ها و ساختار شهری بوده اند.
استادیار گروه معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک ادامه می دهد: بسیاری مواقع پیش می آید یک تقاطع ناایمن در شهر باعث افزایش نزاع می شود. خیابان یک طرفه باعث ایجاد گره ترافیکی در شهر می شود، در ظاهر ترافیک است اما همین ترافیک باعث بوق زدن های متوالی، آشفتگی و درکل باعث می شود افراد گرفتار در ترافیک در آستانه نقطه جوش قرار گیرند؛ در مباحث شهری همچون ترافیک برای کاهش خشونت که البته با مسائل جامعه شناسی حل نمی شود، باید ترافیک یا آن معضل شهری برطرف شود تا زمینه بروز خشونت کاهش یابد.
وی می افزاید: معضلات و نقصان های شهری که باعث سوق دادن شهروندان به خشونت و نزاع های فردی و دسته جمعی می شود، ارتباطی به محله های کم برخوردار و بالای شهر ندارد، بلکه هر کجا از شهر که کالبد نامتناسب دارد می تواند این کالبد به صورت مستقیم یا غیرمستقیم شهروندان را به خشونت سوق دهد.
بی توجهی به کالبد شهر به عنوان عنصر افزاینده خشونتامین تأکید می کند: مهم ترین خواسته در بحث پیشگیری از خشونت و نزاع های فردی و دسته جمعی این است که کالبد شهر به عنوان یک عنصر فزاینده نزاع پذیرفته شود، درواقع باید متولیان امر به ویژه مدیران شهری بپذیرند که شهر دارای نقاطی است که اگر شهروند در این نقاط قرار بگیرد چاره ای جز نزاع برای وی باقی نمی ماند.
وی می گوید: بسیاری از نزاع های فردی و دسته جمعی برخلاف اینکه تصور می شود در محله ای ناکارآمد و نامناسب هستند، اتفاق نمی افتد دلیل این امر بدین خاطر است که بر برخی محله های شهری برچسب هایی همچون محله پرخشونت، حاشیه نشین، ناکارآمد زده می شود در صورتی که نه تنها در این مناطق بلکه در سایر مناطق و محله های شهری به کالبد شهر به عنوان عنصر افزاینده خشونت توجه نشده است و همین امر باعث شده که برخلاف تصور بیشترین گزارش نزاع های فردی و دسته جمعی از مناطقی به غیراز مناطقی که از آن به عنوان ناکارآمد نام برده می شود، باشد.
استادیار گروه معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک تصریح می کند: یکی از مشکلات کلان شهرهای کشور که ناشی از کالبد شهری است، پدیده ای با عنوان «لایه گیر اجتماعی» است که متأسفانه بسیاری از کلان شهرهای کشور ندارند، هرچند لایه گیر اجتماعی بحث تازه ای در برنامه ریزی شهری و شهرسازی است اما درواقع این لایه گیرها بین محلات مختلف شهری قرار می گیرند و باعث به حداقل رساندن اختلال بی برنامگی محلات می شوند.
وی ادامه می دهد: درواقع محله ای که به دلیل ضعف کالبدی باعث شده برخی از ساکنان خود را به عنوان وندال تخریب گر شهری تربیت کند، این لایه گیر اجتماعی نمی گذارد فرد از این محیط مستقیم وارد فضایی دیگر از شهر شود و به راحتی اقدام به تخریب کند، درواقع این لایه گیر اجتماعی فضا و ساختار شهری را برای فرد وندالی که از محله با کالبد فیزیکی ضعیف آمده، کم کم یکنواخت کرده تا فرد یک دفعه خود را در نقطه ای از شهر با کمترین نقصان در کالبد شهری مشاهده نکند و این شوک باعث بروز رفتار وندال گرایی وی نشود.
گزارش از: کوروش دیباج خبرنگار سرویس جامعه ایمنا
