ابرقهرمان ها چگونه از دل کاغذ به پرده سینما رفتند؟

...

 تاکنون در کشور های دیگر به ویژه آمریکا بار ها از دل یک داستان مصور مجموعه ای تولید شده است که در بلندمدت علاوه بر استقبال مخاطبان، بازدهی مالی خوبی هم داشته. مثلا فیلم های هالیودی شخصیت های خود را از بین ابرقهرمان های محبوب کمیک استریپ ها انتخاب می کنند به این دلیل که شخصیت ها قبل تر امتحان خود را در صفحات کمیک بوک ها پس داده اند. کمیک استریپ های مشهور با استقبال گسترده مخاطبان خود است که ادامه می یابند و در آثار بعدی منتشر می شوند. در ادامه نمونه هایی از این محتوا های تولید شده براساس داستان های مصور را بازخوانی می کنیم.

سوپرمن؛ اولین قهرمان کمیک استریپ

سال ۱۹۳۸ بود که اولین ابرقهرمان کمیک استریپ در اولین شماره نشریه «اکشن کمیکس» دیده شد. روی جلد آن تصویر مردی بود که به نظر قدرت فراانسانی دارد و لباس هایش هم هیجان انگیز بود. شاید اسمش را همه شنیده باشند؛ سوپرمن. حتما تصویرش در ذهن همه آشناست. خالقان داستان سوپرمن که به عنوان اولین شخصیت ابرقهرمان کمیک استریپ شناخته می شود، در ابتدا فکر نمی کردند این شخصیت بتواند مخاطبان را جذب کند، اما با استقبال زیادی روبه رو شد.

بت من؛ دومین ابرقهرمان

موفقیتی که سوپر من داشت باعث شد تا انتشارات دیگر هم فکر خلق ابر قهرمان هایی مشابه با سوپر من را داشته باشند. خالق ابرقهرمان بعدی که فیلم «خفاش نجوا می کند» و «نقاب زورو» را دیده بود با اقتباس از این دو شخصیت بت من را خلق کرد. بت من از جهاتی از سوپر من هم جذاب تر بود و بسیار مورد استقبال قرار گرفت.

اما در سال ۱۹۳۹ بود که دی سی کمیکس که یکی از برجسته ترین انتشارات کمیک استریپ در آمریکا است تصمیم می گیرد تا داستان این دو ابر قهرمان را با هم ادغام کند؛ بنابراین سوپرمن و بت من از اینجا به بعد با یکدیگر هم گروه می شوند و به جنگ تبهکاران می روند.

خلق کمیک استریپ مدرن

شرکت انتشاراتی مارول کمیکس بزرگ ترین انتشارات ابر قهرمانی در تمام دنیا است. سردبیر مارول کمیکس برای ایجاد تحولی در این انتشارات به سراغ طراحی جدید رفت و در سال۱۹۶۱ کمیک استریپ «چهار شگفت انگیز» را خلق کرد. این داستان در زمان خود انقلابی به پا کرد و تمام قوانین کمیک استریپ های سنتی را درهم ریخت و رکورد فروش را شکست.

استقبال بی نظیر از اسپایدرمن

اسپایدر من هم به عنوان یکی از ابرقهرمان های پرمخاطب در جهان شناخته می شود. سردبیر مارول کمیکس در سال ۱۹۶۲ به این فکر می افتد که یک کاراکتر جدید خلق کند. اما زمانی که طراح اسپایدرمن ایده اش را معرفی می کند از پیشنهاد او استقبال نمی شود و به او می گویند مرد عنکبوتی به هیچ وجه مناسب نیست، چون مردم از عنکبوت ها بدشان می آید. از طرف دیگر هم یک نوجوان که نمی تواند قهرمان باشد. یک نوجوان درنهایت صرفا می تواند در نقش دستیار قهرمان ظاهر شود. با مخالفت رئیس، انتشار داستان اسپایدر من به تعویق می افتد تا بالاخره زمان انتشار آن می رسد. قرار می شود چاپ یکی از مجلات مارول کمیکس که فروش کمی دارد متوقف شود. نوشتن این شماره از مجله به طراح اسپایدرمن واگذار می شود و از آنجا که شماره آخر چنین مجله ای خیلی مورد توجه قرار نمی گیرد فرصت را غنیمت می شمارد و داستان اسپایدر من را در آن قرار می دهد. با استقبال بی نظیر مردم از این شماره از مجله رئیس مارول کمیکس هم به سراغ این طراح می رود و به او یادآوری می کند که چقدر از این ایده اسپایدر من از اول خوشش آمده است
در شماره ۱۲۱ و۱۲۲ مجله اسپایدر من معشوقه پیتر به دست دشمنش کشته می شود که این یک تحول جدی در عالم کمیک استریپ است و تحولی است که به خوانندگان یادآوری می کند که حتی ابر قهرمان های داستان هم از گزند حوادث در امان نیستند. از این به بعد فضای داستان های ابرقهرمانی تیره و تار تر می شود و حتی گاهی خود قهرمان های کمیک استریپ هم بی رحم تر می شوند. از دیگر ابر قهرمان هایی که در این مسیر خلق شدند می توان به هالک و ایکس من، ماجراجویان و... اشاره کرد.

در دهه ۷۰ میلادی با ظهور شخصیت «ولورین» در داستان هالک، قهرمان های کمیک استریپ به سوی قهرمانانی خشن حرکت می کنند. تا آن زمان قهرمان های کمیک استریپ دشمن خود را نمی کشتند، اما ولورین این کار را می کند. بعد تر حتی شخصیت خشن هم آفریده می شود که پلیس را در مبارزه با خلافکاران ضعیف می داند و خود وارد عمل می شود که این داستان با توجه به فضای ناامن جامعه آمریکا از نظر جرم و جنایت در دهه ۱۹۸۰ بسیار مورد استقبال قرار می گیرد و سبک وسیاق داستان های کمیک استریپ به سویی می رود که مرز میان قهرمان و جنایت کار کمرنگ می شود. حتی شخصیتی مانند «جوکر» خلق می شود که در اصل قاتلی است که از مشکلات روانی رنج می برد.

این ها تنها نمونه هایی از اولین پیوند کمیک استریپ و سینما بود که با موفقیت هم رو به رو شد. درواقع ترکیب این دو محتوا از هرجهت اتفاق خوبی را رقم زد. فیلمسازان با اقتباس از کمیک استریپ هایی که پرمخاطب بودند فیلم هایی را می ساختند که مورد توجه مخاطبان واقع می شد. کمیک استریپ ها هم با این فیلم های هالیودی اعتبار بیشتری پیدا می کردند و در جهان بیشتر شناخته می شدند.

همچنین با مروری بر تاریخ اثرگذاری کمیک ها از ابتدای شکل گیری تاکنون متوجه آن می شویم که این داستان ها نه تن ها مخاطبانش را از دست نمی دهد و ضعیف نمی شود بلکه هر روز قدرتمندتر از قبل عمل می کند. این موج تاثیر کمیک استریپ ها تنها به کشور آمریکا ختم نمی شود. آن ها روی هنر تصویرگری و حتی سینمایی کشور های دیگر هم تاثیر بسزایی گذاشتند. برای مثال تاثیر کمیک ها روی انیمه های ژاپنی به وضوح مشخص است. ژاپنی ها که با مانگای های ژاپنی دنیای بی حدوحصری را در هنر عامیانه اشغال کرده اند، زمانی دنباله رو کمیک استریپ های آمریکایی بودند. آن ها که همچنان پیرو مانگا های سنتی دوران امپراتوری ژاپن بودند، در سال های پس از جنگ جهانی دوم و در زمان اشغال آمریکا به سرعت به سمت این کمیک ها رفتند و مانگای خود را که بعد ها تبدیل به انیمه ژاپنی انیمیشن مانگا شد، دگرگون کردند و به صنعتی پول ساز دست یافتند.

کمیک استریپ در ایران

داستان های مصور به زبان فارسی تا دهه ۱۳۴۰ خورشیدی رایج نبودند. در این سال ها مجله کیهان بچه ها شروع به انتشار داستان های مصور کرد و مدتی بعد انتشارات کوروش کمیک دن کوپر به نام اسرار بشقاب پرنده ها، کمیک تارزان در جزیره گمشده و... ، نشر اردیبهشت کمیک های ماجرا های فیلیپو و انتشارات یونیورسال، چاپ کمیک را پی گرفتند. نشر یونیورسال در سال های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶ به مدیریت «ماردیک بوغوسیان»، سیزده عنوان از ماجرا های تن تن و میلو را به ترجمه خسرو سمیعی به چاپ رساند.

درنهایت در سال ۵۵، نخستین داستان مصور ایرانی با عنوان «رستم و اسفندیار» با تصویرگری سیروس راد توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شد. در سال های بعد انتشارات مصور شروع به انتشار کمیک های قدیمی کرد. یکی از این کمیک ها «فانتوم در قبیله ارواح» نام داشت. طراحان این نشر با استفاده از کاغذ پوستی، تصاویر کمیک های قدیمی را از نو می کشیدند و بعد از رنگ کردن آنها، دوباره منتشرشان می کردند.

در سال های ۵۹ تا ۶۸ هم مجله مصور کارتون که بعدا به «هزار قصه» تغییر نام داد، به طور دائمی کمیک منتشر می کرد. از همان سال ها بود که هنرمندان ایرانی هم شروع به تولید کمیک های کاملا ایرانی کردند. این کمیک ها به دو شکل روزنامه ای یا مجله ای منتشر می شدند. از کمیک های روزنامه ای در ایران می توان به کمیک های چلچراغ، همشهری جوان، کیهان بچه ها، مجله دانستنی ها و دوست و از کمیک های مجله ای ایرانی می توان به مجله گل آقا و مجله جدید اشاره کرد.

البته این موضوع را هم باید درنظر گرفت که موفقیت در زمینه استفاده از کمیک استریپ به عوامل مختلفی بستگی دارد. اگر بخواهیم بگوییم جایگاه ایران در تولید و استفاده از این محتوا چطور است شاید بهتر باشد به صحبت های احمد عربلو که یکی از نویسندگان مصوری است که کار خود را از مجله رشد شروع کرده دقت کنیم. او در گفت وگویی که با جام جم داشته دلایل زیادی را مطرح کرده که مسبب افول کمیک استریپ در کشور است. به گفته وی اولین دلیل این است که ما نویسنده کمیک استریپ نداریم و در ایران هر نویسنده ای که توانایی داستان نویسی دارد، گمان می کند می تواند کمیک استریپ هم بنویسد، اما این طور نیست. عربلو علاوه بر این موضوع دلیل دیگری را هم مطرح کرده و گفته است: «کمیک استریپ هزینه بر است، چراکه فریم های زیادی نیاز دارد و از آنجا که تصاویرش رنگی است هزینه تولیدش بالا می رود. وقتی هم که هزینه تمام شده کتاب بالا می رود شاید فروش چندانی در بازار نداشته باشد؛ بنابراین ناشران به علت ترس از بازنگشتن پول شان، به سراغ این حیطه نمی روند.»

او درنهایت در باره وضعیت داستان های کمیک استریپ در ایران نسبت به دنیا می گوید: «زمانی که در بنیاد ادبیات داستانی مسئولیت داشتم کارگاهی راه انداختم که به بررسی ژانر کمیک استریپ در ایران بپردازد و درنهایت متاسفانه به این نتیجه رسیدم که در این زمینه از دنیا خیلی عقب هستیم. بالاخره باید دید آیا می توان موانع پیش رو را برطرف یا کمتر کرد. مثلا اگر در چاپ رنگی، تصویر ها گران تمام می شود به صورت سیاه و سفید این کار را انجام داد یا نویسنده خوب تربیت کرد یا ناشران را به کار در این زمینه ترغیب کرد یا... به هر حال هرچند در ادبیات کودک و تصویرگری به مرتبه خوبی در دنیا رسیدیم، اما در کمیک استریپ بسیار عقب هستیم.»

فرهاد حسن زاده، نویسنده هم که در نشریاتی، چون کیهان بچه ها و آثار مکتوب داستانی خود در حوزه کمیک فعالیت کرده در گفت وگویی که با ایرنا داشت درباره کمیک های ایرانی گفته: «انتشار کمیک در ایران، کار پرهزینه ای است که متولی می خواهد تا روی این هنر سرمایه گذاری کند و به دنبال بازده زودهنگام مالی هم نباشد. در کشورمان با تولید و انتشار کمیک و داستان مصور برخورد دوگانه صورت گرفته است؛ کار تولید کمیک نیز مانند فیلم است و باید عواملی در کنار هم جمع شوند تا یک اثر کمیک خلق شود. متاسفانه در ایران با کمیک و داستان مصور برخورد دوگانه شده است. گروهی برای تشویق کودکان به کتاب خوانی و ترویج کتاب از این هنر استقبال کرده اند و گروهی نیز به بهانه های مختلف با آن مخالفت کرده اند.»

کمیک ها پایه و اساسی برای فن استوری برد هستند

عبارت کمیک استریپ تداعی کننده واژه استوری برد در ذهن است. فن طراحی کتاب های کمیک می تواند پایه و اساس مطلوبی برای فن استوری برد و درنتیجه افزایش کیفیت دکوپاژ، کارگردانی و تدوین در تولید فیلم ها باشد. جیمز ا . فرایولی، نویسنده در کتاب طراحی فیلمنامه مصور در توصیه به افرادی که خواهان فراگیری فن استوری برد هستند، گفته است: «ابزار آموزشی دیگری که با آن می توانید سلول های مغز خود را برای تفکر تصویری تمرین دهید، داستان های مصور است. داستان های مصور دنباله دار منبع ارزان و مناسبی برای یادگیری روش بیان داستان از طریق تصاویر است. هر قاب طراحی شده، زاویه دوربین یا نگاه خاصی را بیان می کند و محل قرارگیری شخصیت ها، حرکت بدن، صحنه، حالت ها و کلا حرکت آن صحنه را نشان می دهد. به جز مکالمه شخصیت ها، هرچیز دیگری به صورت یک رشته تصاویر نشان داده شده است. اگرچه فیلمنامه های مصور هیچ وقت به دقت و ریز نقشی داستان های تصویری دنباله دار نیستند، ولی شباهت های زیادی با آن ها دارند. در حقیقت، بعد ها متوجه خواهید شد که بسیاری از طراحان فیلمنامه مصور قبلا به نوعی در صنعت طراحی داستان های مصور دست داشته اند. داستان های مصور دنباله دار بهترین و در دسترس ترین منابع مطالعه طراحی فیگور هستند. آن ها پراز تصاویر فیگور های گوناگون انسان ها با حرکت ها و حالات مختلف هستند و همیشه این طور به نظر می رسد که از نقطه نظر یا زاویه ای خاص کشیده شده اند. داستان های مصور دنباله دار، واقعا راهی مناسب برای خودآموزی است. اگر می خواهید به خودتان لطفی کرده باشید، یک دسته از آن ها را به عنوان بخشی از بایگانی کاریتان تهیه نمایید.»

منبع: روزنامه فرهیختگان

منبع: اخبار سرگرمی باشگاه‌خبرنگاران