فلسفه مرگ چیست؟

...

از میان تمام موجودات زنده آبزی خارق العاده و عجیب وغریبی که در اقیانوس ها و رودخانه های ما جولان می دهند، اگر تا امروز از هیدرا hydra غفلت کرده اید، مورد عفو قرار می گیرید. نامش را از روی مار اسطوره ای یونان باستان انتخاب کرده اند که هر بار سرش قطع می شد، دوباره از نو رشد می کرد. از خانواده عروس دریایی آب های شیرین، شقایق دریایی و مرجان هاست.

بیشتربخوانید

مرگ برای اندرز گرفتن بس است

اندکی شبیه دانه قاصدک با اندامی کشیده و دسته ای شاخک در یک راس، چیز زیادی برای دیدن ندارند. اما یک خاصیت فوق العاده دارند که آن ها را از نظر زیست شناسی، به موجودی شگرف مبدل می کند. آن ها می توانند دوباره خود را احیا کنند. اگر یک هیدرا را به قطعه های بسیار تکه کنید، هر تکه کوچک، به یک هیدرای کامل و مستقل تبدیل خواهد شد.

این خاصیت تولد دوباره، علاقه زیست شناشان را در راه جست وجو برای نامیرایی در طبیعت برانگیخته است. چرا این طور به نظر می آید که این گونه ها بر اثر عوامل طبیعی نمی میرند؟ و آیا مرگ اجتناب ناپذیر است؟

هیدرای آب شیرین که از نام مار اساطیری یونان باستان گرفته شده است، توانایی قابل توجهی در بازتولید خود دارد

ماهی سالمون را در نظر بگیرید که در جهت مخالف جریان رودخانه شنا می کند تا تخم ریزی کند و پس از آن سریع می میرد. همه چیز صرف این می شود که بهترین شانس را برای رسیدن به مرحله تخم ریزی برای ماهی سالمون فراهم کند و وقتی به آن مرحله رسید از فرصت بیشترین بهره را ببرد. شانس اینکه ماهی سالمون دوباره در جهت جریان رودخانه شنا کند، یک سال دیگر در دریا زندگی کند، و همان سفر را دوباره بخواهد با موفقیت به انجام رساند، آن قدر کم است که انتخاب طبیعی هیچ وقت به نفع آن رای نمی دهد؛ و در هر حال، آن ها یک بار ژن هایشان را با موفقیت به نسل بعدی منتقل کرده اند.

ولی فهم کنونی ما از اینکه چرا چیز ها می میرند کمی واضح تر است. وقتی موجودات زنده به بلوغ جنسی می رسند، نیروی انتخاب طبیعی تضعیف می شود و فرآیند پیر شدن آغاز می گردد که در نهایت به مرگ می انجامد. الکسی ماکلاکف، استاد زیست شناسی تکاملی و پیری شناسی زیستی دانشگاه ایست انگلیا در بریتانیا عقیده دارد که این روند برای باز کردن راه برای نسل بعدی نیست که ممکن است «از منظر نوع دوستی و ایثارگری خوشایند به نظر آید».

در طول زندگیمان، ژن های ما جهش هایی را جمع آوری می کنند. بعضی کاملا تصادفی هستند، باقی در نتیجه تغذیه یا عوامل خارجی مانند نور ماورای بنفش هستند. بیشترشان اثر خاصی ندارند یا بی ضرر هستند، تعداد بسیار اندکی مفید خواهند بود. گبریلا کونتوریدز، زیست شناس تکاملی در بخش مردم شناسی دانشگاه آکسفورد می گوید قبل از بلوغ جنسی: «شدیدا از انتخاب هر جهش ژنی که احتمال تولید مثل موجود زنده را کم کند، یا حتی موجود زنده را قبل از باروری بکشد، جلوگیری می شود.» با وجود این، وقتی موجود زنده به بلوغ جنسی می رسد، قادر است ژن هایش را به نسل بعدی منتقل کند. در این جا، نیروی انتخاب طبیعی تضعیف می شود.

انتخاب طبیعی
تخم ریزی سالمون را در نظر بگیرید. خیلی خوب توانسته به مرحله بلوغ و باروری برسد. فرزندان او هم احتمالا شانس جنگیدن برای تخم ریزی را خواهند داشت. اگر یک جهش ژنی در ماهی سالمون ما اتفاق افتاده بود که بعد از تخم ریزی به صورت تصادفی طول عمر او را بالا می برد و یک سال دیگر به بقای او اضافه می کرد در نظر بگیرید که این امر بسیار بعید است ، آن نسل برتری ویژه ای نسبت به بقیه خواهر برادرهایش ندارد. ماهی سالمون ما همین طوری هم در طبیعت یک نسل بدون جهش دارد.

در اواسط قرن بیستم، پیر شدن به عنوان بده بستانی میان باروری وحفاظت از سلول تعریف می شد

بده-بستان؟

از منظر انتخاب طبیعی، ادامه تلاش برای سالم ماندن پس از تولید مثل، مزایای اندکی دارد. در نتیجه، فشار انتخاب بر روی ژنی که این امر را میسر کند، وجود ندارد تا آن را به ژنی متداول و معمول تبدیل کند. کونتوریدز می گوید: «هر موجودی می خواهد زنده بماند. ولی در آن مرحله، انتخاب طبیعی دیگر تاکید خاصی روی آن ندارد، زیرا دیگر چیز بیشتری برای دادن به نسل بعدی وجود ندارد.».

ولی همه موجودات زنده هم به اندازه ماهی سالمون که یک بار تخم ریزی می کند نامتعارف نیستند. بعضی ها زنده می مانند تا فرزند های بیشتری به دنیا بیاورند. بیشتر جهش ها روی دی ان ای ما پیامد منفی دارد یا هیچ پیامدی ندارد. بدن ما قادر هستند بخشی از دی ان ای آسیب دیده را ترمیم کند، ولی به دلیل تضعیف نیرو های انتخاب طبیعی با بالارفتن سن، توانایی ما برای این کار کمتر می شود.

اما پیری و مرگ به دو طریق اتفاق می افتند تجمع جهش های منفی به دلیل ضعف انتخاب طبیعی و دیگری، جهش هایی که ممکن است برای باروری سودمند باشند، اما در عین حال اثر منفی بر روی طول عمر می گذارند.

یک نمونه از دسته دوم می تواند جهش های ژن بی آر سی ای BRCA باشد. این ژن ها به عنوان ژن هایی که خطر ابتلا به سرطان تخمدان و پستان را به طور قابل ملاحظه ای افزایش می دهند، شناخته می شوند، ولی در عین حال باعث افزایش باروری در زنانی که این ژن را دارند هم می شوند؛ بنابراین می توان این طور تعبیر کرد که جهش های ژن بی آر سی ای BRCA برای باروری مزیت به حساب می آید، اما در مرحله بعدی زندگی خطرات بزرگی برای سلامتی ما به وجود می آورد. اما چون انتخاب طبیعی بعد از بلوغ جنسی تضعیف می شود، مزیت های تولید مثل به ضررش می چربد.

کیتلین مک هیو، زیست شناس از دانشگاه ایالت اورگان می گوید: «هر آنچه که اوایل زندگی اتفاق می افتد قرار است از هر آنچه بعد از سن باروری رخ می دهد مهم تر باشد، زیرا امکان تولید مثل آن چیزی است که واقعا اهمیت دارد.»

یک ماهی سالمون در حال حرکت به سمت بالادست رودخانه برای تخم ریزی

سفر طاقت فرسا از اقیانوس به بالادست رودخانه چنان هزینه سنگینی برای ماهی سالمون دارد که باعث می شود کمی پس از تخم ریزی بمیرد.

پیری سلولی، جایی که تقسیم سلولی متوقف می شود، می تواند نمونه دیگری از مزیت های دوره اول زندگی باشد که در اواخر زندگی به ما آسیب می رساند. پیری سلولی از ما در برابر سرطان محافظت می کند، چون می تواند جلوی زاد و ولد سلول با دی ان ای آسیب دیده را بگیرد. با این حال، در اواخر زندگی، سلول های پیر می توانند در بافت ها تجمع کند که به ما آسیب می رساند و باعث تورم می شوند و پیش درآمدی بر بیماری های وابسته به افزایش سن هستند.

اگر چه بیشتر گونه ها پیر می شوند، استثنایی هایی هم وجود دارد. بیشتر گیاهان «پیری ناچیزی» از خود نشان می دهند. برای مثال، بعضی گونه های شناخته شده هستند که هزاران سال زندگی می کنند. یک نمونه خاص و عجیب، درخت پاندو در جنگل ملی فیشلیک درایالت یوتای امریکا است. درخت در واقع یک سازواره ژنتیکی همسان از درخت های مذکر صنوبر لرزان است که با یک سیستم ریشه واحد به هم پیوند خورده اند. این درخت منطقه ای بیش از ۱۰۰ هکتار ۴۰۰.۰۰۰ متر مربع را پوشانده است و تخمین زده می شود که بیش از ۶۶۱۳ تن ۶.۰۰۰ تن وزن داشته باشد. برخی تخمین ها ادعا می کنند که این درخت بیش از ۱۰۰۰۰ سال قدمت داشته باشد.

یک هم خانواده هیدرا، عروس دریایی نامیرا، روش مبتکرانه دیگری برای تضمین عمر طولانی دارد او قادر است در شرایطی که صدمه ای می بیند یا بیمار می شود یا تحت فشار قرار می گیرد، از دوره زندگی بالغ به دوره اولیه پولیپ خود برگردد. مک هیو می گوید: «البته یک جایی باید از خودتان بپرسید که آیا این همان موجود است یا چیزی متفاوت از آن؟»

فروکش کردن
به گفته ماکلاکف، این نظریه هم وجود دارد که بعضی از گونه ها با بالارفتن سن موفق تر می شوند که «پیری منفی» نامیده می شود -، ولی شواهد برای اثبات آن هنوز ناکافی است. ماکلاکف می گوید: «اگر بوم شناسی گونه ها طوری باشد که تولید مثل به دلایلی کلا پایین باشد یا شما نتوانید در دوره اول زندگی تولید مثل کنید، این امر عملکرد انتخاب را تغییر می دهد.» نمونه های آن را می توان در حیواناتی یافت که به شیوه حرمسرا جفت گیری می کنند از جمله فیل دریایی یا گوزن. یک حیوان نر ممکن است کل گروه ماده را کنترل کند. اندازه گروه، و در نتیجه شمار فرزندانی که ممکن است داشته باشد، می تواند با افزایش سن و اندازه اش افزایش یابد؛ بنابراین بازده باروری اش همین طور بالا می رود.

تصور می شود درخت پاندو، که سازواره ای ژنتیکی همسان از درخت های مذکر صنوبر لرزان است، بیش از ده هزار سال عمر می کند

ماکلاکف می گوید درست است که برخی گونه ها می توانند قدرت تولید باروری شان را با بالارفتن سن حفظ کنند، اما نمونه های حقیقی از پیری منفی نیستند، و مطالعاتی که این ادعا ها را کرده نقص هایی دارد. در نهایت فیل دریایی قادر نخواهد بود که برای مدت نامحدودی حرمسرایش را کنترل کند.

ولی روابط جنسی می تواند نقش شگفتی در نحوه پیرشدن ما بازی می کند. طبق پژوهشی از مگان آرنوت و روث میس از دانشگاه کالج لندن، زنانی که رابطه جنسی منظمی دارند، یائسگی شان دیرتر شروع می شود. به نظر آن ها این یک نمونه بده بستان است- اگر هیچ شانسی برای حاملگی وجود ندارد، انرژی ای که صرف تخمک گذاری می شود می تواند جای دیگری برای بدن مصرف شود.

ولی در قلمروی حیوانات، به نظر می رسد که باروری بیشتر سرعت پیری را افزایش می دهد. خفاش هایی که فرزندان بیشتری دارند، نسبت به آن هایی که تعداد کمتری فرزند دارند، زندگی کوتاه تری را تجربه می کنند. شاید، اگر فرصت تولید مثل به آن ها داده شود، هرچه دارند در این راه بگذارند. مک هیو می گوید: «این معامله پایاپای در زمان بندی وجود دارد، وقتی موجودی در دوره اول زندگی بسیار خوب تولید مثل می کنند، در دوره بعدی زندگی خوب عمل نمی کند.» یک بار دیگر اشاره کنیم که هیدرای ما از این قانون مستثناست. به نظر نمی آید که میزان باروریشان با افزایش سن کاهش یابد.

سپس می رسیم به گونه هایی که طول عمر در آن ها بین جنسیت های مختلف بسیار متفاوت است. معمولا مورچه ها، زنبور ها و موریانه ها شاه یا ملکه دارند که ممکن است بسیار بارور باشد وطول عمر بیشتری نسبت به کارگران عقیمش داشته باشد. در مورد آنها، چرا هزینه تولید مثل، طول عمر آن ها را کم نمی کند؟ پاسخ می تواند این باشد که شاه یا ملکه از بسیاری از خطراتی که کارگران با آن ها مواجه هستند، محافظت می شوند، و آنقدر سبک زندگی متفاوتی دارند که نظریه های پیری به طور برابر برایشان صادق نیست.

پس اگر تولید مثل چنان نقش قوی ای بر طول عمر ما دارد، چرا انسان ها هنوز هم با اینکه بسیاری از ما دیگر بچه دار نمی شویم، عمر طولانی دارند؟ فرضیه مادربزرگ می گوید مهم است که خویشاوندان پیرتر سالم بمانند، چون تولید مثل کار پرهزینه و پرخطری است. یک مادربزرگ می تواند با سرمایه گذاری روی نوه هایش، از بقای بعضی از ژن هایش اطمینان حاصل کنند، و زندگی طولانی تر می تواند از نقطه نظر انتخاب طبیعی یک مزیت باشد. کونتوریدز می گوید: «خانواده هایی که مادربزرگ دارند، سلامتی باروری بسیار بالاتری دارند، شاید به این دلیل باشد که مادر قادر است روی زاییدن بچه های بیشتر تمرکز کند و مادربزرگ در پرورش بچه هایی که به دنیا آمده اند کمک کند.».

بودن مادربزرگ در خانواده می تواند مزایای زیادی برای یک خانواده به ارمغان آورد. ولی از آنجایی که نوه ها تنها ۲۵ درصد از ژن مادربزرگشان را سهیم می شوند، آن ها همان قدر با او نسبت دارند که او با خواهرزاده ها و برادرزاده هایش.

ماکلاکف می گوید: «دلیلش می تواند فقط این هم باشد که در گذشته زنان به اندازه کافی زنده نمی ماندند که بتوانند در سن ۵۰ سالگی باروری داشته باشند؛ و بنابراین انتخاب در مورد اینکه چه اتفاقی برای تولید مثل زنان در سن ۵۰ سالگی می افتد بسیار بسیار کم بود.»

برگردیم به قاعده اصلی پیری که بعد از تولید مثل، انتخاب طبیعی تضعیف می شود. بسیاری از چیز هایی که در دوره موخر زندگی برایمان اتفاق می افتد ممکن است خوشایند نباشد، ولی هیچ نیروی قوی تکاملی هم وجود ندارد تا از ما در برابر آن ها محافظت کند.

منبع: برنا

منبع: اخبار سرگرمی باشگاه‌خبرنگاران