اولین تور اصفهان شناسی و معماران پلتفرم گذار با بررسی قبرستان تاریخی تخت فولاد اصفهان، امروز پنج شنبه ۱۱ فروردین برگزار شد.
معماری تکیه ها و بقعه های بابارکن الدین، خوانساری، مادر شاهزاده، بختیاری، میرفندرسکی و خاتون آبادی از جمله بخش هایی بود که در این بازدید بررسی شد. محمد فاتحی، مدرس تخت فولاد شناسی و راهنمای این بازدید گفت: هنرهای حجاری، نقاشی، سنگ تراشی، گچبری و خوشنویسی که شامل تمام خطوط اعم از خط بنایی، خط نستعلیق و ... می شود از جمله عناصر معماری است که در گورستان تاریخی تخت فولاد به چشم می آید.
او درباره وجه تسمیه تخت فولاد به روایتی از جلال الدین همایی اشاره کرد و ادامه داد: قوی ترین استدلال در این باره را استاد همایی در کتاب خود آورده است. به نقل از او کلمه لاد به معنی عمارت و بنا است. که طبق روایت او پیش از احداث پل خواجو، پل دیگری به جای آن و به شکل سنگچین وجود داشته که روی تخت چوبی قرار می دادند و به آن تخته پل می گفتند. مردمی که از آن طرف رودخانه به سمت تخت فولاد در حرکت بودند از روی این تخته پل رد می شدند. از این رو این محوطه نیز به تخته پولاد معروف شد. البته مورخین دیگری هم وجه تسمیه های دیگری گفتند که اغلب جنبه افسانه ای دارد.
به گفته فاتحی، تخت فولاد حدود صد و بیست تکیه دارد و هر تکیه به نام یک رجل علمی، مذهبی نام گذاری شده است.
او درباره ویژگی بنای تکیه بابا رکن الدین افزود: این بنا تنها بنای پنج ضلعی در اصفهان است که به دلیل کاهش یکنواختی هر ضلع آن با طاق نما، تزئین و با لچکی ها کاشیکاری شده است. سمت شمال ایوان کتیبه صفوی به خط ثلث و همچنین سمبل عددی وجود دارد. گنبد این بنا دو پوسته است و داخل بقعه چله خانه یا سردابی که جزو چهار چله خانه های این گورستان است، وجود دارد.
او تصریح کرد: دست خطی از شیخ بهایی در این سرداب وجود دارد که به دلیل کم توجهی آسیب دیده و کم رنگ شده است.
این کارشناس با توضیح این که در محوطه این بقعه نقوشی بر سنگ قبورها وجود دارد گفت: نقوش انسانی، گیاهی، حیوانی و درگاهی و مهرابی که برخی تفسیر ادبی و عرفانی دارد و برخی دیگر جنبه تزئینی در این محوطه دیده می شود.همچنین در بخش ورودی تکیه بابارکن الدین، نیم طاق و پنجره مشبک با آجر لعاب دار دیده می شود که این پنجره برای تامین نور تکیه تعبیه شده است. کتیبه ای به خط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی نیز دیده می شود که این خط توسط محمد صالح اصفهانی، خطاط دوره صفوی نوشته شده است.
به روایت او: گنبد از بیرون پنج ضلعی و خود گنبد ۱۲ وجهی است و از داخل پنج ستون دارد که گنبد داخلی با کاربندی ترنج روی پنج ستون استوار شده است و با استفاده از پنج ستون، پنج صفه هم ایجاد کردند. این قسمت در زمان قاجار تزئینات گچ و نقاشی داشته که متاسفانه امروز از بین رفته است.
فاتحی درباره معماری محوطه تکیه خوانساری نیز گفت: این تکیه مربوط به دوره صفوی است. سردر نیم طاق با مقرنس های گچی در آن کار شده و طاق نما با خط بنایی تزئین شده است. در عکس های دوره قاجار در ایوان این تکیه یک اروسی با گره چینی زیبا وجود داشته که امروز از بین رفته است.
او ادامه داد: بقعه حالت کوشک مانند دارد، کوشکی که در فضایی مفرح با گنبد ۱۶ ضلعی بنا شده است. گنبد دو پوسته است و با خط بنایی و ستاره هشت پر مزین شده است. پلن داخل تکیه خوانساری از بیرون مربع شکل است اما چهار اتاق یک طبقه در چهار گوشه پلن احداث کردند که اتاق ها حالت چهار صفه ای شده است. صفه شرقی، غربی و شمالی ایوان دارد و در صفه جنوبی، ایوان وارد فضای داخلی بقعه شده و عمق بیشتری دارد.
به گفته او همچنین گنبد بیرونی ۱۶ وجهی و گنبد درونی که حالت دوار دارد، روی طاق چهار صفه تزئینات گچبری و خط نستعلیق داشته که همه آسیب دیده و از بین رفته است.
فاتحی خاطرنشان کرد: این تکیه از معدود تکایای تخت فولاد است که با نقاشی تزئین شده است. صفه شمالی و شرقی تمثال حضرت علی و تصویر فرشته، خورشید و تمثال حضرت ابوالفضل دیده می شود. نقاشی این بقعه مربوط به دوره پهلوی و اثر سید حسین رشتیان است اما معمار بنا مشخص نیست. این بقعه البته دارای گچکاری، اشکال هندسی و خطاطی نیز است که نام خطاط هم مشخص نیست.
فاتحی درباره معماری بقعه مادرشاهزاده نیز افزود: بنای این بقعه برخلاف بقعه خوانساری چهار ایوانه و خود بقعه هشت ضلعی و شامل نماد عددی است. اضلاعش یکی در میان مساوی و لچکی هر ضلع تزئینات معقلی و گره هندسی و خط کوفی بنایی دارد. در این بقعه نیز یکی دیگر از چله خانه های تخت فولاد وجود دارد. دهه ۸۰ دست خط های تاریخی ای در این سرداب وجود داشت اما شهرداری روی این دست خط ها را رنگ آمیزی کرد و از بین برد.
انتهای پیام
