مهندس سرافراز غزنی یکی از مفاخر هنر معماری ایران در سالهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بود. او بسیاری از طرح های عمرانی را به سرانجام رساند اما طراحی و ساخت بلوار کشاورز نام او را در تاریخ پایتخت جاودانه کرد.
همشهری آنلاین - عاطفه خیرخواه:«در گذشته ای نه چندان دور نامش بلوار الیزابت دوم بود و یکی از تفرجگاه های شهر تهران، به طوری که در اواخر روز و روزهای تعطیل، خیلی از شهروندان از این بلوار به عنوان محل گذران اوقات فراغت و تفریح استفاده می کردند. در میانه این بلوار نهری روان است که به نهر کرج شهرت دارد. نهر کرج در واقع رودخانه ای بود که از رودخانه کرج منشعب می شد و به سمت اراضی بهجت آباد حرکت و از این اراضی به سمت دارالخلافه تهران امتداد می یافت. آب این نهر برای کشاورزی و آب آشامیدنی منازل در تهران قدیم استفاده می شد. تا قبل از لوله کشی تهران این نهر نقش عمده ای در تأمین آب تهران داشت. موقعیت جغرافیایی نهر کرج منطبق بر بلوار کشاورز کنونی است. » اینها همه اطلاعاتی است که دایره المعارف مجازی ویکی پدیا، از بلوار کشاورز، برای ما روایت می کند. اما تصمیم گرفتیم خیلی مفصل و واقعی برایتان از بلوار کشاورز بگوییم؛ از بلواری که از دیرباز تاکنون گزینه مناسبی برای استراحت محلی رهگذران و اهالی این محدوده است. برای همین میزبان «دکتر سرفراز غزنی» طراح و سازنده این بلوار شدیم؛ در یک بعد ازظهر نه چندان گرم پاییزی به همراه «نرجس السادات سبزواری» یکی از شاگردانش به دفتر همشهری محله آمد. او برایمان از «ب» بسم الله ساخت این بلوار تا «واو» والسلامش سخن گفت؛ با کلامی آمیخته به طنز و لبخندی که از لبانش دور نمی شد.
قصه های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
در حیاط دفترمان، به استقبال استاد رفتم؛ یک پراید سفید، که تاکسی تلفنی بود او را از شرقی ترین نقطه تهران به ما رساند. قامت بلند و کمی خمیده اش، عصایی را تکیه گاه خود کرده بود و آرام آرام قدم بر می داشت؛ بالارفتن از همان ۴ پله هم برایش سخت بود. آرام آرام، همراه با خوش و بش وارد دفتر شدیم. کیفی کوچک به همراه داشت که پر بود از عکس های قدیمی نهر کرج و خودش و همکارانش و نیز بریده روزنامه هایی که در آنها از معماری شهری نوشته بود. ترجیح دادیم داستان طراحی و ساخت بلوار را از همان ابتدای گفت وگو برایمان بی کم و کاست روایت کند، نام همه مسئولان شهری وقت را به خاطر داشت هر چند از آن زمان ۵۷ سال می گذرد.
«سال ۱۳۳۶ که «توسلی» مهندس معمار و شهردار تهران بود، امور ساختمان تهران در اختیار مهندس «پپیان» بود و کار نظارت آن بر عهده مهندس «پروهان» که البته مشاوران مهندس توسلی بودند. آنها با تحقیقات و مطالعات انجام شده پیشنهاد دادند که برای تهران طرح تفصیلی و جامع تعریف کنند. مدتی بعد مناقصه برگزار شد و چند شرکت خارجی در مناقصه شرکت کردند که در نهایت یک شرکت آلمانی به نام «مهندسان مشاور ککس» آلمان برنده مناقصه شد. »
استاد ادامه می دهد: «بیشتر اعضای این شرکت را هم سربازان آلمانی تشکیل می دادند که در جنگ نازی ها دچار مشکلات جسمی همچون قطع دست و پا و... شده بودند؛ رئیس آن شرکت «اشتنگل» و معاونش «شیدلو» بودند، رئیس امور ساختمان سازی ها و طرح های این شرکت هم فردی به نام «هاناپل» بود. این شرکت قرار شد طرح های معماری و عمرانی تهران را تعریف و ساخت وساز کند.»
شرکت آلمانی «مهندسان مشاور ککس» در خیابان جمهوری کنونی ابتدای خیابان شیخ هادی دفتر داشت و دکتر غزنی هم خیلی اتفاقی جذب این شرکت شد: «من آن زمان قرارداد دو ساله ام با شرکت «آبادانی بحر خزر» به پایان رسیده بود و با اجرای طرح های عمرانی بسیار فراوان از نوشهر تا بجنورد، به تهران بازگشته بودم. یک روز در خیابان جمهوری قدم می زدم که تابلوی این شرکت آلمانی را دیدم و بدون فوت وقت و ناخودآگاه به دفترشان رفتم؛ خودم، تحصیلاتم و کارهایم را معرفی کردم و در واقع یک مصاحبه انجام شد. بعد از چند روز، وقتی رزومه کاری من را بررسی کردند، آقای «شیدلو» یادداشت کوچکی به من داد که نوشته بود: «با توجه به سوابقی که دارید به عنوان طراح و سازنده بلوار نهر کرج انتخاب شدید. » در حقیقت من را به عنوان مهندس مشاور این طرح انتخاب کردند و به این ترتیب قرعه ساخت و طراحی یکی از مهم ترین سازه های شهری تهران، به نام من خورد. » دستش را روی صورتش می کشد، لبخندی می زند و ادامه می دهد: «از فردای آن روز، کار نقشه برداری و طراحی بلوار را شروع کردم و این بلوار از شروع تا پایان کار، دو سال وقت من و همکارانم را گرفت. »
رونق کسب و کارنهر کرج متشکل از چند قنات بود؛ قنات های فرمانفرماییان، نصرت الدوله و... که آب مورد نیاز تهران را تأمین می کرد. دکتر غزنی در این باره می گوید: «از کرج مسافتی را کانال زده بودند که از قنات تقاطع امیرآباد مظهر آب بیرون می آمد تا منقول یا منگول در میدان ولی عصر عج ادامه داشت. » استاد خیلی دقیق این مسافت را یک کیلومتر و ۷۰۰ متر اعلام می کند و می گوید: «سال ۱۳۳۶ که این بلوار را می ساختیم، اینجا بلوار کشاورز بیابان بود، که زمین جنوب بلوار متری یک تومان خرید و فروش می شد. الان کف آسفالت شمال بلوار از جنوب بلوار، یک متر بالاتر است. آن زمان از میدان ولی عصر عج تا پارک مصدق دانشجو در چهارراه ولی عصر عج بنگاه های معاملات ملکی بود که در زمان ساخت بلوار رونق خوبی داشتند. شهرسازی در این محدوده در حال انجام بود و خیلی طبیعی بود که قیمت زمین افزایش پیدا کند و خیلی ها هم که از وضعیت مالی خوبی برخوردار بودند سعی می کردند اطراف این بلوار زمین بخرند. »
کار سختبرای او که مهندسی معماری و مهندسی راه و ساختمان عمران را در انگلستان خوانده، کار عمرانی کاری مدرن و به روز بود اما به طور قطع سختی هایی را هم با خودش داشت: «هرکاری که قرار است انجام شود حتما سختی ها و مشکلاتی را با خود دارد، همین طور موانع زیاد. ما هم برای طراحی و ساخت این بلوار سختی هایی داشتیم، مشکلات و موانعی داشتیم که البته سعی کردیم با دلایل کاملا قانونی و سازوکارهای فنی و تخصصی آن زمان، آنها را از سر راه برداریم. ساخت این بلوار در بیابانی که فقط نهری از میان آن می گذشت، حتما مشکلاتی را به همراه داشت. این را هم بگویم که این طرح عمرانی، از مهم ترین طرح هایی بود که در آن دهه دهه ۳۰ اجرا شد و مسئولان حکومتی بارها از این طرح بازدید کردند. همان دقت نظرها و تلاش های من و همکارانم برای طراحی و ساخت این بلوار باعث شد تا همچنان بعد از گذشت ۵۷ سال، این سازه پابرجا بماند.»
دیدار دوبارهبرای عکاسی و ادامه حرف های شنیدنی استاد، به بلوار کشاورز رفتیم؛ ساعت حوالی سه و نیم بعداز ظهر، بلوار پر از رفت و آمد و همه نیمکت هایش میزبان رهگذران. استاد وقتی وارد بلوار شد، می شد حلقه اشک را در چشمانش دید؛ لبخندی زد، ابتدای بلوار در تقاطع فلسطین رو به سوی ابتدای بلوار به سمت امیرآباد ایستاد؛ عصایش را تکیه دستانش کرد و سری تکان داد و گفت که نزدیک به ۳۰ سال است که در بلوار نایستاده است. با استاد قدم می زدیم و او بخش های مختلف بلوار را نشان می داد: «این لوله های بزرگ چند تایی که در هر چندمتر بلوار می بینید، برای خودش ماجرایی دارد. از ابتدای خیابان ابن سینای کنونی تا خیابان فلسطین، باغی متعلق به خانم «ژانت مسعود» دختر «محمد مسعود» صاحب روزنامه «مرد امروز» بود؛ او در زمان ساخت بلوار اصرار کرد که چون از قنات این نهر برای آبیاری باغش استفاده می کرد باید از داخل نهر لوله های آب وارد باغ شود. ما مقاومت کردیم که این اتفاق نیفتد، اما او این ماجرا را به دستگاه قضا کشاند و بعد از رفت و آمدهای زیاد، قاضی حق را به او داد و ما هم مجبور شدیم این لوله های بزرگ چند تایی را از داخل نهر به داخل باغ ژانت هدایت کنیم. » قدم زنان به تقاطع خیابان وصال شیرازی رسیدیم، دکتر غزنی به ساختمان ابتدای این خیابان که در پیاده رو بلوار قراردارد اشاره می کند و می گوید: «این چند پل های که می بینید در زمان ساخت بلوار، تپه بود، تپه ای مقابل این خانه که باید برای ورود به آن از روی تپه عبور می کردند. ما همان موقع، تپه را خراب کردیم و به جایش این پله ها را ساختیم.»
فرزند ۵۷ سالهبا استاد قدم زنان می رویم، معلوم است چه حسی دارد، پرسیدن ندارد، اما گریزی از نپرسیدنش نیست: «وقتی به بلوار نگاه می کنم انگار به فرزندم نگاه می کنم، من یک فرزند ۵۷ ساله دارم که از دیدنش لذت می برم. » به درخت ها اشاره می کند: «وقتی بلوار را ساختیم، مهندس توسلی شهردار وقت تهران از اداره جنگلداری درخت های چنار و زبان گنجشک ون گرفت و هر پنج متر یک چنار و ون کاشت. به این خاطر درخت زبان گنجشک را انتخاب کردیم که بعد از رشد، از دو طرف بلوار در هم گره بخورد و یک تونل زیبا از درخت تشکیل شود اما این اتفاق نیفتاد، چون درخت را بسیار زیاد هرس می کنند.»
دعای خیر مردم«معصومه پروین پور» بانوی میانسالی است که به همراه دختر و نوه اش در حال عبور از بلوار است؛ از او می پرسم دوست دارید سازنده این بلوار را ببینید، او با تعجب می گوید: «مگر می شود، این بلوار خیلی وقت است که ساخته شده.» او را نزد استاد می برم، به استاد می گوید: «همسر من از جانبازان جنگ تحمیلی است، هر وقت برای مداوا و چکاپ به بیمارستان ساسان می آید، من برای استراحت به بلوار می آیم، اینجا می نشینم و هر بار هم که می آیم می گویم خدا سازنده این بلوار را عمر با عزت بدهد که جای زیبایی در این خیابان شلوغ و پر رفت و آمد ساخته است. » معصومه پروین پور، خوشحال دقایقی به صحبت های استاد گوش می سپرد و می رود.
استاد در این همه سال شاگردان بسیاری تربیت کرده، اما نرجس السادات سبزواری به استاد بسیار نزدیک است و کارهای انتشار کتابش و بعضی برنامه ریزی های کارهایش را برعهده دارد. با هماهنگی های او بود که توانستم با استاد ارتباط برقرار کنم؛ اودرباره خصوصیات اخلاقی استاد می گوید: «با اینکه فردی صاحب علم است، با همه با فروتنی و خشوع رفتار می کند و هرگز اهل توجیه کردن و توجیه پذیرفتن نیست. دکتر غزنی همیشه تلاش می کند داشته های علمی اش را بی منت در اختیار شاگردانش و دیگران قرار دهد. »سبزواری ادامه می دهد: «او استاد دلسوزی است که برای شاگردانش سنگ تمام می گذارد.»
من سرفراز غزنی، بیستم آذرماه ۱۳۰۶ در قره خان از روستاهای شمال فتح آباد در مرودشت، در یک خانواده اهل علم وکتاب به دنیا آمدم. خانواده ام از طایفه بیات شیراز و یکی از چهار طایفه بزرگ قشقایی و نواده میرزا صالح خان بیات، وزیر کریمخان زند و همکار عادل شاه برادرزاده نادرشاه افشار بودند. سال ۱۳۱۰ در سن چهار سالگی وارد کلاس اول دبستان شرافت بغداد شدم، دوره ابتدایی را در بغداد و اهواز گذراندم و دوره دبیرستان را در دبیرستان حکیم نظامی و دارالفنون تهران و دوره عالی تحصیلاتم را در انگلستان. در سال ۱۳۳۱ شمسی ۱۹۵۲ میلادی موفق به دریافت لیسانس معماری از دانشکده فنی شیفیلد شدم سپس فوق لیسانس مهندسی راه و ساختمان عمران را در دانشگاه ریدینگ حومه غربی لندن گرفتم.
دکترای مهندسی ساختمان های فلزی را هم گذراندم و در دوره آزاد فیزیک نجومی در انگلستان هم شرکت کردم و موفق به دریافت مدرک آن شدم و سال ها عضو انجمن تحقیقات نجومی انگلستان بودم.
پیش و پس از انقلاب اسلامی، عنوان های شغلی مختلفی داشتم و چند سال استاد دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی، استاد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، قائم مقام سازمان زیباسازی شهر تهران، مؤسس شرکت شهر سالم و... بودم.
از سال ۱۳۳۳ رئیس مهندسی ناحیه بحر خزر از نوشهر تا بجنورد بودم و ساخت حدود ۲۰ مدرسه روستایی را در نقاط مختلف شمال کشور در پرونده کاری خود دارم.
۲۵۰ مقاله علمی، ۲۰ کتاب را ترجمه و تألیف کردم و صاحب ۴ نظریه علمی در فیزیک نجومی، متافیزیک، حیات آدمی و تکامل دگرگونش و تکامل جانداران و زلزله و طبقه بندی کهکشان روی نظریه هبل هستم.
_________________________________________________________
منتشر شده در همشهری محله منطقه ۶ در تاریخ ۱۳۹۳/۰۷/۱۴
پی نوشت:سرافراز غزنی، طراح و سازنده بلوار کشاورز در اردیبهشت سال ۱۳۹۶ دعوت حق را لبیک گفت.
