هریک از محله های منطقه ما تاریخچه ای زیبا و خواندنی دارد. وقتی منابع تاریخی را ورق می زنیم و درباره ویژگی های هریک از محله های منطقه جست وجو می کنیم، به نکات ارزشمندی می رسیم که گردآوری و نقل آنها خالی از لطف نیست.
همشهری آنلاین-جمشید عسگری: این هفته تاریخچه محله علی آباد را بررسی کردیم تا بدانیم چطور و از چه زمانی شکل گرفته است. با این حال بی شک نمی توان فقط به همین مقدار بسنده کرد چرا که ممکن است ناگفته هایی درباره پیدایش این محله و محله های دیگر منطقه وجود داشته باشد که افراد مسن منطقه از آنها باخبرند یا سینه به سینه به امروزی ها منتقل کرده اند. بنابراین از چنین افرادی برای گردآوری تاریخچه منطقه درخواست همکاری داریم.
قصه های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
پیشینه ۲۰۰ ساله محلهمحله علی آباد شمالی یکی از محله های مرکزی و قدیمی منطقه است. این محله در بین محله های باغ آذری، تختی، خزانه، نازی آباد و یاخچی آباد قرار دارد. قدمت تاریخی این محله به بیش از ۲۰۰ سال می رسد که از زمان های بسیار دور آباد بوده است. قدمت علی آباد به زمان حکومت محمود غزنوی و پیش از آن برمی گردد. در تاریخ آمده که امیرمسعود غزنوی، پسر محمود غزنوی برای تسخیر شهرری و بیرون آوردن آن از دست آل بویه، علی آباد را لشکرگاه خود قرار داده بود. در آن زمان علی آباد، روستایی کوچک و خوش آب و هوایی بود که در شمال شهرری قرار داشت. این محدوده جزو دهستان غار شرقی بود و در فاصله ۴ کیلومتری شمال ری و ۳ کیلومتری جنوب شهر تهران قرار داشت.
سکونت ۳۳۷ نفر در علی آبادجمعیت این محله در فرهنگ جغرافیایی ایران ۳۳۷ نفر نوشته شده است. در زمان ناصرالدین شاه، این املاک همراه آبادی نازآباد نازی آباد فعلی به امینه اقدس، همسر محبوب شاه تعلق داشت. این خانم از محبوب ترین زنان شاه و بسیار مورد احترام، مورد اعتماد و محرم اسرار ناصرالدین شاه بود. پس از فوت امینه اقدس، علی آباد و نازآباد به برادرش عزیز سلطان رسید.
این محله مکان کشت و زراعت بود و در آن غلات، صیفی جات و چغندر قند به عمل می آمد. قسمت اعظم آن به ورثه فردی به نام مجدالدوله تعلق داشت. به همین خاطر به آن علی آباد مجدالدوله می گفتند. مهدی قلی خان مجدالدوله، دایی ناصرالدین شاه بود و به خاطر نفوذ و وابستگی در دربار، ثروت و دارایی های زیادی اندوخته بود و این ده هم به اسم او بود. در تاریخ زمین ناصری هم آمده که در سطح اراضی پست و بلند این محدوده، قطعات سفال های قرون اول هجری و آثار قدیمی پیدا شده است.
اولین ریل راه آهن تهران در زمان رضاشاه پهلوی از محدوده علی آباد شمالی و نازی آباد رد شد که می توان آن را جزو شاخصه های این محله به شمار آورد. ساخت این ریل ها توسط آلمانی ها و برای انتقال راحت تر نیروهای آلمانی بین سال های ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۰ انجام شد. علی آباد در قدیم از شمال به خزانه بخارایی که قسمتی از علی آباد بود و از غرب به نازی آباد و یاخچی آباد که خیابان جوانمرد قصاب آن را به ۲ قسمت می کرد، محدود بود. در غرب آن محله تختی و در جنوب هم محله علی آباد جنوبی در اواخر دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰ ساخته شد.
بناهای تاریخی و قدیمیدر این محله بازارچه ای وجود دارد که به بازارچه شرق شهرت داشته و جزو قدیمی ترین بازارهای شهر تهران و از شاخصه های محله علی آباد شمالی است که در بخش نازی آباد محله علی آباد قرار گرفته است. قسمتی از نازی آباد در محله علی آباد شمالی قرار دارد که بر اساس آخرین مرزبندی شهرداری در سال ۱۳۸۴ کل آن را علی آباد شمالی نامیدند. این بازارچه در اوایل دوران پهلوی اول یعنی بیش از ۸۰ سال پیش ساخته شده است. جنب این بازارچه مدرسه راهنمایی رازی قرار دارد که زمان ساخت آن تقریبا با زمان ساخت بازارچه برابری می کند.
فرسودگی ساختمان هابیش از ۸۵ درصد از بافت این محله را بافت فرسوده تشکیل داده و نیاز به بازسازی، زیباسازی و مرمت دارد. بناهای قدیمی زیادی در این محله وجود دارد که از بین آنها می توان به کارخانه چیت سازی با بیش از ۶۰ سال سابقه، کارخانه کبریت سازی در خیابان ۸ متری اول و خیابان شهید قهرودی با قدمت بیش از ۷۰ سال اشاره کرد. قالیشویی و یک حمام در خیابان شهید رجایی و دبستان بهار کودک هم از ساختمان های قدیمی این محله است. این مدرسه پیش از پیروزی انقلاب ساخته و در دهه ۷۰ تخریب شد.
محله علی آباد جنوبی هم که روزگاری جزو این محله بوده و از بخش های بزرگ و تاریخی علی آباد بود، پس از جدایی بین محله های بعثت، خزانه و تختی قرار گرفت. تمامی زمین های علی آباد جنوبی در دوران پهلوی به صورت مزرعه ای بود که به مادر شاهپور غلامرضا، ملکه توران، تعلق داشت. در این مزرعه تمامی کارها از قبیل دریافت قسط ماهانه و... زیر نظر مباشر مخصوص ملک توران یعنی حاج امرعلی انجام می شد. در آن دوران آب محله و کشتزارهای آن از قنات های متعدد تأمین می شد که به خاطر عدم لایروبی مناسب تمامی آنها به جز یک قنات از بین رفت. قنات باقیمانده که هنوز هم از آن استفاده می شود، به پمپ آب شهرت دارد. ساخت وساز و شهرسازی مدرن در این محدوده از اواخر دهه ۲۰ یعنی ابتدای سلطنت محمدرضا پهلوی شروع شد.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۶ در تاریخ ۱۳۹۴/۰۱/۱۶
