«بن بست مهدی قصاب» تابلویی است که نگاه خیلی از رهگذران را به خود جلب کرده است؛ از لوطی های قدیمی تهران که هنوز هم نام و نشان او سر زبان های اهالی محله باقی مانده است و به خصوص اهالی محله های سرپولک و بازارچه نایب السلطنه به خوبی با نام او آشنایند.
به گزارش همشهری آنلاین، جوانی با پاشنه های خوابیده و زنجیری در دست از راه می رسد. عشق لوطی گری دارد و اسم تمام لوطی های تهران را از حفظ است. از قدیمی ها تا همین لوطی های امروز. از لوطی های حضرت عبدالعظیم ع تا جوادیه و نازی آباد و خزانه و بازار تهران و تجریش: «اما هیچ کس آقا مهدی قصاب نمی شود. همه این لوطی ها باید پیش پای او لنگ بیندازند.» عاشق تعریف قصه هایی است که از این و آن در مورد مهدی قصاب شنیده است. شاخ و برگ ماجرا را کمی بیشتر می کند و از یک ماجرای ساده، قصه ای پر از هیجان و عبرت می سازد: «پسرش و خواهرزاده هایش هنوز در همین محله زندگی می کنند. مغازه قصابی هم هنوز باقی مانده است. باید بروید و از خودشان بپرسید که پدرشان که بود و چه کرد.»
خواندنی های بیشتر را اینجا دنبال کنید
روزگار دعوا گذشته استابتدای کوچه سرپولک مغازه ای است که این سال ها در آن مواد شیمیایی و صنعتی به فروش می رسد. کاشی های سفید تا سقف روی هم چیده شده و دیوار روبه رو هنوز میخ ها و قلاب هایی را که در زمان قصابی بودن مغازه به کار می آمد نگه داشته است. چند نفری در مغازه مشغول گپ وگفت هستند. ۲ قاب عکس روی دیوار است؛ عکسی از جوانی های مهدی قصاب و عکس دیگر مهدی قصاب و ۲ دوست صمیمی اش: «حبیب لبافی» و «طاهر حاج رضایی» که با لباس باستانی کارها روی زانو نشسته اند و به دوربین نگاه می کنند. «امیر آقا مهدی» تنها پسر مهدی قصاب پشت میز نشسته و تسبیحی در دست دارد و با یکی از دوستانش مشغول گفت وگوست.
او از سال ها پیش می گوید که هنوز پدرش زنده و روزگار به کام بود: «در دوره و زمانی که ما کودک و حتی جوان بودیم دعوا مد بود و روزی نبود که لات های تهران با هم جنگ نداشته باشند. پدر من قد و بالای خوبی داشت و هیکلی ورزیده. لوطی بود برای خودش. اهل ورزش باستانی هم بود. یک روز وقتی داشتیم از چهارراه سیروس رد می شدیم در پیاده رو دعوایی به راه افتاد. من بچه بودم و دیدن یک دعوای خیابانی برایم هیجان انگیز بود. دست بابا را کشیدم و گفتم بابا بیا برویم دعوا را نگاه کنیم. پدرم دعوا را که دید راهش را کج کرد و به سمت دیگر خیابان رفت تا با آن روبه رو نشود. هیچ وقت این حرف پدرم از یادم نمی رود که به من گفت دیگر دوره و زمانه این حرف ها تمام شده است. حالا زمانه آقایی است. این را پدرم وقتی به من گفت که هنوز مردم کوچه و بازار به دنبال گردن کلفتی بودند و جاهلیت افتخاری بود برای خودش. آن سال نفهمیدم که پدرم چه می گوید. اما حالا حرفش را خوب می فهمم.»
«امید» نوه پسری مهدی قصاب است و این روزها در مغازه، دوشادوش پدرش کار می کند. ۳۷ سال پیش که پدربزرگش فوت کرد هنوز کوچک بود و به همین دلیل چیزی از پدربزرگ در ذهنش باقی نمانده است. قد بلندی دارد؛ گرچه به پدربزرگ نمی رسد اما نشانه هایی موروثی است که از او به یادگار برده است. امید فنجانی چای به مهمان ها تعارف می کند و می گوید: «با اینکه ۳۰، ۴۰ سال از فوت پدربزرگم گذشته اما هنوز خیلی ها سراغی از او می گیرند و خاطره ای از او برای ما تعریف می کنند یا مثل شما برای بیشتر آشنا شدن با او، پرسان پرسان راهی اینجا می شوند و به سراغ ما می آیند.»
از همه سال های گذشته فقط مغازه قصابی را به خاطر دارد و البته سال هایی را که پدر به جای پدربزرگ در این مغازه گوشت شقه می کرد و دست مشتری می داد. از ۱۵ سال پیش روزگار چرخید و قصابی تبدیل به مغازه فروش مواد صنعتی شد. بی آنکه همه نشانه های قصابی به طور کامل پاک یا برداشته شود.
دست به خیری های مهدی قصاب«حسین زاغی» بچه محل و از همسایه های قدیمی مهدی قصاب و با پسر و خواهرزاده های او همبازی بود. وقتی نام مهدی قصاب را می شنود به وجد می آید و به یاد روزهای قدیم می گوید: «در یک کلام، آقا مهدی وجودش پر از انسانیت بود. قصاب بود اما در همه عمرش حتی یک چاقو به کسی نکشید و حتی برای مردم اخم هم نکرد. آن هم در دوره و زمانه ای که هر کسی که زور بازو داشت می توانست هر چیزی که می خواهد به دست بیاورد و برای مردم خط و نشان بکشد. آقا مهدی قصاب همیشه مخالف دعوا و خیرخواه محله بود و کسی را دست خالی از مغازه بیرون نمی فرستاد. حتی اگر آن مشتری پولی در بساط نداشت و بدهکار بود.»
قصه گوشت هایی که مهدی قصاب به مشتریان بی بضاعت می بخشید و حتی گاهی پولی در جیب آنها می گذاشت قصه ای است که وقتی نوبت به بیانش می رسد امیر، سری تکان می دهد و از آن می گذرد: «آقام اگر دوست داشت خودش برای دیگران تعریف می کرد.»
علقه محلی مهدی قصاب از همان کودکی برای همه عیان بود. امیر داستانی از کودکی های او تعریف می کند که خود از دیگران شنیده است. از روزهایی که مهدی نوجوان بود و برای تماشای جشن گلریزان به زورخانه «آقا سید محمد علی» در خیابان روبه روی سرپولک رفته بود: «در زورخانه، گلریزان بود و «اصغر بازارچه» لات و گردن کلفت سه راه سرگردان هم آمده بود. حاج محمدعلی صاحب زورخانه جلو می رود و می گوید هر کسی که می خواهد در گود کشتی بگیرد پیشقدم شود و ۲ نفر را به مبارزه دعوت می کند. اصغر بازارچه جلو می آید و می گوید من هستم. می خواهم با خودت کشتی بگیرم. به رسم و ادب آن زمان به سید، صاحب زورخانه بی احترامی کرده بود. مهدی که ۱۴ سال بیشتر نداشت وقتی این صحنه را می بیند از روی سکو پایین می پرد و یک کشیده به گوش اصغر بازارچه می خواباند و به سرعت برق و باد فرار می کند. بعد از این ماجرا همه جویا می شوند که این نوجوان چه کسی بود؟ و می فهمند پسر شیخ رجب بود. وقتی سید محمدعلی می پرسد که چرا این کار را کردی؟ مهدی می گوید این گردن کلفت آمده در محله من و به بزرگ محله ام بی احترامی می کند. آنوقت من باید چه می کردم؟ می ایستادم به تماشا ؟»»
بعد از آن سید محمدعلی دست آقا مهدی را می گیرد و به زورخانه می برد تا ورزش کند و رسم پهلوانی را یاد بگیرد. پسرش محمد صادق هم یکی از دوستان صمیمی مهدی می شود که به یک اشاره مهدی قصاب، هرچه می خواسته برای او انجام می داده است.
«مجتبی»، خواهرزاده مهدی قصاب همسن و سال پسرش امیر است. او هم از روزهایی یاد می کند که در یک خانه با «دایی مهدی» زندگی می کرد و جوانمردی هایی که با چشم خود دیده و با گوش شنیده بود و همه اینها او را شیفته دایی کرده بود: «دایی مهدی در محله احترام و آبروی زیادی داشت. همه به او احترام می گذاشتند. احترام نه از روی ترس بلکه احترام برای شخصیتی که دایی مهدی داشت. یک بار با حسین زاغی رفتیم سینما. همین طور که از پله ها بالا می رفتیم دایی ما را دید. مرا صدا زد و گفت برو خانه. تمام راه به این فکر می کردم من چه اشتباهی مرتکب شده ام که دایی به من اخم کرده بود. دایی آن روز پاشنه های خوابیده کفش حسین زاغی را دیده بود و از این موضوع ناراحت شده بود که او خواسته خود را شبیه جاهل ها و لات ها نشان بدهد. من و حسین بچه بودیم و این کار را از روی بچگی انجام دادیم. دایی به من گفت: نکنه می خواهی لات بشوی همین حرفش از صد تنبیه بدتر بود. دیگر هیچ وقت نه من و نه حسین زاغی این کار را نکردیم.»
او از روزهایی می گوید که در محله دعوا می شد و دایی مهدی به جز برای حل و فصل دعوا پا پیش نمی گذاشت. از روزهایی که اگر مناقشه ای در اطراف مغازه می دید روی چهارپایه جابه جا می شد و پشتش را به مهلکه دعوا می کرد چون از دیدن جنگ و دعوا بیزار بود: «تا دایی مهدی زنده بود، نه کسی در محله جرئت دعوا داشت و نه کسی می توانست به حق دیگران تعدی کند. حتی همسایه ها هم برای حل مشکل خود پیش دایی مهدی می آمدند؛ آن روزها مغازه دایی مهدی، محکمه محله بود.»
بن بست مهدی قصاب یک متری از سطح کوچه آل آقا پایین تر است و از وقتی اهالی محله به خاطر دارند پله هایی کج و بسیار بلند، این بن بست را به کوچه آل داود وصل می کرد. چند سالی می شود که به همت کارگاه هایی که در خانه های این بن بست نسبتا طویل فعالیت می کنند، پله ها تبدیل به سطحی شیبدار شده است؛ سیمان ها با بی سلیقگی تمام وسط عرض راه پله را پر کرده اند. خانه های این بن بست هنوز پر از درخت است و هنوز هم درهای کوچک و دالان های درازی در این خانه ها به چشم می خورد.
خانه اهالی محله سرپولک و بازار نایب السلطنه یک دهه است که محلی برای کارگاه های سراجی شده یا انبار نگهداری وسایل. خانه مهدی قصاب دقیقا در انتهای کوچه بن بست قرار دارد. تصور اینکه مردی چهارشانه و قد بلند و درشت هیکل چگونه از در کوچک خانه رد می شده کمی دشوار است. خانه، دالان درازی دارد که به حیاط می رسد. کارگران کارگاه سراجی مشغول بریدن و دوختن تکه های چرم هستند. بوی چسب در تمام خانه و کوچه به مشام می رسد.
باغچه و درخت هایش سدی است که بنای جدید ساختمان خانه مهدی قصاب را از بنای قدیمی جدا می کند. ساختمان اصلی که روزگاری محل زندگی خانواده مهدی قصاب بود تقریبا مخروبه و متروکه است. اتاق های نقلی که روزگاری اهل خانه را در خود جای می داد حالا به عنوان انبار کارگاه استفاده می شود. باغچه به هم ریخته و آشفته است و بوته ها از هر کجا که راهی پیدا کرده اند روی زمین گسترده شده اند. پله هایی بلند و سیمانی راه اتاقکی کوچک را باز می کند که روزگاری در و دیوار آن پر از عکس های صاحب خانه بود که با دوستان و هم محله ای ها گرفته شده بود. حالا روی این دیوارها عکسی باقی نمانده است.
کارگران سراجی هیچ پیش زمینه ای از صاحب قدیمی خانه ندارند. تنها نامی از او شنیده اند و چند بار در خانه را به روی دانشجویان و افرادی باز کرده اند که در جست وجوی نام و نشانه های مهدی قصاب هستند: «گاهی چند نفر دانشجو به اینجا می آیند و می خواهند خانه را ببینند. سؤال می پرسند. ما هم خیلی نمی دانیم و فقط چیزی که از این و آن شنیده ایم به آنها می گوییم یا می فرستیمشان سراغ قدیمی های کوچه.»
قدیمی های این کوچه مثل صاحب قهوه خانه دیوار به دیوار کوچه مهدی قصاب که هنوز هم شکل و شمایلی از قدیم را در خود حفظ کرده و موسفیدهای بازار سرپولک و اطراف آن هنوز به آنجا سری می زنند. صاحب قهوه خانه پیرمردی است لاغر و ریزنقش که می گوید: «قبلا عکس های زیادی روی در و دیوار این قهوه خانه بود. آقا مهدی قصاب یکی از بزرگان محله و پهلوان بود. عکس ها را دوستان بردند و دیگر نیاوردند.»
حالا روی دیوارها چند قاب عکس باقی مانده از تختی و ورزشکاران دیگر آن زمانه.
شاید همسایه ها و هم محله ای های قدیمی، دیگر ساکن خیابان آل آقا و بن بست مهدی قصاب نباشند اما کاسبان قدیمی هنوز هم در مغازه های خود در بازار نایب السلطنه و سرپولک و آل آقا باقی مانده اند و محل کار و کاسبی خود را ترک نکرده اند. قدیمی ها هر روز در قهوه خانه سر گذر دور هم جمع می شوند و چای دیشلمه ای می نوشند و با هم از گذشته ها حرف می زنند. از زمانی که مهدی قصاب هنوز زنده و بزرگ محله بود و به احترام نامش کسی حرف روی حرف او نمی آورد. کسی سراغ دعوا و جنجال نمی رفت و همه در آرامش و سکوت روزگار می گذراندند.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
منتشرشده در همشهری محله منطقه ۱۲ در تاریخ ۱۳۹۴/۰۲/۱۹
