ساخت مسجد قندی محله خانی آباد به نوعی با صدور فرمان مشروطه گره خورده است؛ همان مسجدی که بانی و واقف آن «سیدهاشم قندی» از بازرگانان پیر و نیک نامی است که به بهانه گرانی قند از سوی «علاءالدوله» صدراعظم مستبد قاجار، فلک شد.
همشهری- مریم باقرپور: موضوع به فلک کشیدن سید هاشم قندی، آتش اعتراضات مردمی را چنان تند کرد که شاه قاجار ناچار به 2 تصمیم مهم شد؛ اول عزل صدراعظمش و دوم امضای فرمان مشروطه.
تاجر قند در نایب السلطنهسیدهاشم قندی معروف به تاجر کاشانی، از مشروطه خواهانی بود که در انظار مردم شلاق خورد. دوران زندگی او مقارن با سلطنت 4 شاه قاجار یعنی ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه و احمدشاه قاجار بود. منزلش در بازارچه نایب السلطنه قرار داشت و شغلش تجارت بود و از بادکوبه باکوی امروزی قند وارد و در سراسر ایران توزیع می کرد. او در دوران حیاتش اقدامات خیرخواهانه زیادی کرد و واقف 2 مسجد دیگر، حمام و مدرسه ای برای تهرانی ها هم بود که میراث وقفی اش تاکنون سرپا مانده است.
ورودی مسجد طاق جناقی آجرچین، از مشترکات معماری بناهای مذهبی قاجار دارد. بنای مسجد روی 9 ستون آجری قرار گرفته و ایوان های قرینه جلوه ویژه ای به این عمارت مذهبی بخشیده اند. مهم ترین سبک کاشی کاری مسجد «معرق» و «معقل» است و به همین دلیل لوکیشن سریال های تلویزیونی و فیلم های سینمایی بسیاری بوده است؛ مثلا سکانس ستاد ثبت نام و اعزام به جبهه فیلم سینمایی «اخراجی ها» ی یک در صحن همین مسجد فیلمبرداری شد. 2 عامل مهم در حفظ بنای این مسجد نقش داشته است؛ نخست معماری صحیح که بنا را از نم، رطوبت و آسیب های جدی دور نگه داشته و دوم تولیت های دلسوز در ادوار مختلف و ع رق اهالی به دایر نگه داشتن مسجد قدیمی محله شان. روی سردر مسجد در قاب کاشی کاری گل و بوته با زمینه سفیدرنگ و سبک معرق تاریخچه شناسنامه ثبت شده است.
نشانی: خانی آباد، خیابان تختی
شماره ثبت ملی: 1760
زمان ثبت اثر: 26 آبان 1375
وضعیت فعلی بنا: فعال
منبع: روزنامه همشهری