تهران- ایرنا- شناسنامه فرهنگ و تمدن ایران زمین شعر است و همزیستی ایرانیان با سروده های شاعران بزرگ سرزمین مان، موید این ادعاست. پس عجیب نیست که در آیین های همسو با عید باستانی نوروز شاهد همنشینی شادباش عیدانه مردمان و شاعرانگی سرزمین مان باشیم. تجلی این دوشادوشی در آیین «بولونی» قابل رصد است.
به گزارش خبرنگار تئاتر ایرنا، در تاریخ پرشکوه تمدن ساز ایران، رفتار و کنش های آئین مند ایرانیان باورمند به آداب، رسوم و سنتی که تجمیع آن ها فصل مهمی از فرهنگ و تمدن جهان را بنیان گذاشته و ارابه اش را به پیش رانده، خود می تواند مرکبی دیگر برای پیمودن مسیر روزهای آغاز قرن پانزدهم خورشیدی و نوروز ۱۴۰۱ با وجود شرایطی مشابه نوروز پیشین کرونا باشد.
پس این بار به بهانه فرارسیدن نوروز ۱۴۰۱ خورشیدی، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا در مرور آئین های فرهنگ ساز و همدل با جشن نو شدن زمین، تلاش می کند به آن دسته رفتارهای آیینی و نمایشی بپردازد که اجرای آن ها توسط افراد یک خانواده بتواند روزگاران را برای خانواده ها به ارمغان آورد.
«بولونی»؛ برداشتی نمایشی از نبرد خیر و شر بهار و زمستان و فال نیک و بد
بهار طبیعت که همواره نمادی از نوشدن، شکفتن و بازتاب پیروزی بر سیاهی، سرما و مرگ زمستان است؛ یکی از مهم ترین جلوه های بروز و ظهور رفتارهای آیینی مردم ایران به واسطه نوروز را مهیا کرده است.
در حقیقت بهار که از آن به عنوان «روز نو» یا «نوروز» یاد می شود؛ بازتاب دهنده فال نیکی است که طبیعت بعد از پشت سر گذاشتن دوران سیاهی، خشکسالی و مرگ زمستان برای مردم به ارمغان می آورد. به همین سبب است که بسیاری از رفتارهای آیینی مردمان ایران زمین به گاه فرارسیدن نوروز و در ایام سال نو، به برقراری فال نیک برای زندگی شان در طول سالی می گذرد که به واسطه نوروز آنرا جشن گرفتند.
یکی از آیین هایی که به واسطه رفتارهای نمایشی مردم ایران زمین علاوه بر وجه و جنبه سرگرمی بازگوکننده نیات آنها و روزگار نیک یا بد آنها در سال جدید است به برگزاری آیین نمایشی «بولونی» بازمی گردد.
بولونی کوزه های دهن گشاد سفالی روزگاری نه چندان دور یکی از اجزای جدایی ناپذیر از ابزار و وسایل زیست ایرانیان بوده است، که زنان خانه دار و کدبانوی ایرانی محصولاتی مانند برنج، ترشی، ر ب گوجه فرنگی و موادی از این دست را در آن نگهداری می کردند و در گوشه آشپزخانه جای خاصی برای آن اختصاص می دادند.
همین کوزه به عنوان یکی از اسباب جداناپذیر زندگی ایرانیان در رفتارهای آیینی و نمایشی آنها به گاه نوروز جایگاه خاصی پیدا کرد و در حقیقت شکل گیری آیین بولونی بدون در نظر گرفتن این کوزه غیرقابل تصور است.
زمان اجرای نمایش آیینی بولونی میان ایرانیان در دو مقطع مشخص انجام می پذیرفت. یکی در شب چهارشنبه آخر سال که از آن به عنوان آیین چهارشنبه سوری یاد می شود و دیگری در طول تعطیلات نوروزی به ویژه روز «سیزده به در» روز طبیعت است.
خوانشی از روزگار نیک و بد اجراگران آیینی بولونی با زینتی از شعر شعرای بزرگ ایرانی
ایامی که خانواده ها برای عید دیدنی و شادباش نوروز کنار یکدیگر جمع می شدند یکی از آیین هایی که توسط آنها اجرا می شد به آیین نمایشی «بولونی» اختصاص داشته است. در این آیین که اجرای آن توسط پسران و دختران نوجوان و جوان صورت می گرفت، یکی از اهالی بزرگ فامیل که از او به عنوان ریش سفید یا امین خانواده یاد می شد ناظر و مجری این آیین بود.
هر یک از افراد شرکت کننده در این آیین بخشی از وسایل شخصی زندگی خود را که نشان دهنده و یادآور خاطرات آنهاست مانند گل سر، دکمه پیراهن، بخشی از پارچه یک لباس، آیینه، سرمه دان و مواردی از این دست را درون کوزه بولونی می انداختند و بیتی از اشعار ماندگار شاعران بزرگ ایران زمین به خصوص اشعار حافظ، سعدی، مولانا و نظامی را روی کاغذ می نوشتند و درون کوزه می انداختند.
سپس یکی از فرزندان پسر یا دختر نابالغ خانواده با دست کردن در بولونی تکه ای از آن کاغذها را بیرون آورده و به فرد ناظر همان ریش سفید یا بزرگ فامیل بر اجرای این آیین می داد و او بیت نوشته شده در آن و تعبیری که از آن متبادر می شد را برای جمع می گفت و بار دیگر همان کودک یکی از اشیا داخل بولونی را بیرون می آورد و اینگونه بود که آن شعر و تعبیر آن به شخصی که آن شی به او اختصاص داشت باز می گشت.
اگر تعبیر آن شعر خوب بود که نشان دهنده فال نیک روزگار در سال جدید و اگر تعبیر آن ناخوشایند بود بازتاب دهنده فال بد روزگار برای صاحب آن شیء به شمار می رفت.
تمرکز اجرای آیین بولونی در فلات مرکزی ایران
پرواضح است که سرنوشت هر فرد در طول روزهایی که آن را سپری می کند مشمول رفتار، قضا، قدر و مشیت الهی قرار دارد و برگزاری این آیین بیشتر جنبه تفریحی، سرگرمی و البته نمایشی داشته و یکی از ابزارهایی به شمار می رفت که همگام جمع شدن خانواده ها کنار یکدیگر در ایام تعطیلات نوروزی اوقات خوش و فرح بخشی روزهای تعطیل نوروز را برای آنان رقم می زد.
برپایی آیین بولونی بیشتر در فلات مرکزی ایران به خصوص استان های فارس، اصفهان، چهارمحال وبختیاری، شمال کرمان و یزد رواج داشته است؛ اما در شیوه اجرای آن تفاوت هایی نیز به چشم می خورد.
به عنوان مثال در شیراز و اصفهان اشعاری که روی کاغذ نوشته می شده تنها مختص غزلیات حافظ بوده یا در شمال کرمان یا شهر یاسوج شعری روی کاغذ نوشته نمی شد و ابتدا آن بزرگ فامیل یا مجری برگزاری این آیین، نخست تفالی به یکی از کتاب های شعر از جمله دیوان حافظ و یا کلیات سعدی می زد و غزلی را می خواند. سپس تعبیر و دریافت آن غزل را برای جمع می گفت.
سپس بر اساس شیء بیرون آورده شده از کوزه بولونی، فال گرفته شده توسط مجری آیین مربوط به فردی می شد که آن شیء متعلق به او بوده است.
