در نشست اندیشکده هیات عنوان شد؛ ...
بیست و چهارمین نشست علمی آرمان هیأت با عنوان داستان دینی و پرورش تفکر برگزار شد و در آن مطرح شد که باید داستان دینی را در محک چالش تردید قرار داد تا کودک در پذیرش مساله خود را آزاد ببیند.
به گزارش خبرنگار مهر، بیست و چهارمین نشست علمی آرمان هیأت با عنوان «داستان دینی و پرورش تفکر» با حضور زهرا زرگر دکترای فلسفه علم دانشگاه تربیت مدرس، مهدی فردوسی مشهدی و سیده مریم شهیدی کریمی کارشناس ارشد ادبیات کودک و نوجوان در اندیشکده هیأت و آئین های مذهبی برگزار شد. در این نشست موضوع اهمیت پرداختن به ادبیات کودک و نوجوان از منظر دینی مورد بررسی قرار گرفت و حاضران بخش های مختلفی از این موضوع را واکاوی و بازگو کردند.
در ابتدا زهرا زرگر دکترای فلسفه علم دانشگاه تربیت مدرس درباره داستان دینی کودک و تجربه فکرورزی گفت: ما ابتدا باید بدانیم که منظورمان درباره فکر ورزی کودک چیست؟ سپس داستان چه نقشی می تواند در فلسفه ورزی داشته باشد؟ یا اگر قرار است داستانی محرک فعالیت فکر ورزی باشد، آن محرک ها چه باید باشد؟ داستان چگونه می تواند این زمینه را ایجاد کند؟ خود داستان جدای از محتوای مکتوب، چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟
وی افزود: بعد از اینکه این جنبه ها را بررسی کردیم و به یک ایده رسیدیم که فکر ورزی کودک چه نوع فعالیتی است و داستان چه نقشی می تواند در این زمینه داشته باشد، باید به این موضوع بپردازیم که داستان دینی چه نسبتی می تواند با داستان های فکری و فلسفی داشته باشد.
خواندن کتاب و داستان برای کودک، عاطفه او را تحریک می کند
زرگر درباره فکرورزی در کودکان اظهار کرد: شاید اولین عبارتی که درباره فلسفه ورزی کودکان به ذهن ما می رسد، همان عبارت «فبک» یا فلسفه برای کودکان باشد. در حال حاضر دهه ها است، در جهان درباره اینکه چگونه کودکان می توانند تفکرعمیق و بالنده داشته باشند و با انواع استدلال ها آشنا باشند، بحث و بررسی می شود. در دهه های اخیر جریانی ایجاد شده و به آن پرداخته است.
وی عنوان کرد: کودکان از سنین پایین علاقه به تحلیل و بررسی محیط اطراف خود را دارند. یکی از روش هایی که می توان عاطفه کودکان را تحریک کرد و فلسفه و موضوعات مختلف را به آنان آموخت، خواندن کتاب و داستان است. برای آموختن این امور به کودکان دو روش داریم، ابتدا مربیانی را برای این امر آموزش می دهیم و دوم اینکه داستان های جذاب و آشنا را برای کودکان بازگو کنیم.
زرگر داستان را یکی از ستون های کلاس های فلسفه برای کودکان دانست و گفت: داستان به ما کمک می کند ایجاد استعاره کنیم، لایه لایه ببینیم و کشف معنا کنیم. دکتر ناجی ملاک هایی را برای نوشتن یک داستان فلسفی برای کودکان ایجاد کردند: ملاک اول کفایت روان شناختی است. یعنی داستان با ظرفیت فکری و عاطفی مخاطب همخوانی داشته باشد. دوم کفایت ادبی داشته باشد. یعنی یک متن باید حداقل هایی نظیر شخصیت پردازی خوب، نثر مناسب و خیال انگیز داشته باشد و آخرین کفایت این است که داستان حتما نباید شاهکار ادبی باشد؛ بلکه باید رغبتی در کودک برای خواندن کتاب ایجاد کند.
وی در پایان سخنان خود افزود: اگر کودک چیزی را از خلال یک چالش فکری به دست بیاورد و کشف کند، عمیق در ذهنش می ماند. این موضوع در ادبیات دینی صدق می کند؛ اگر بتوانیم داستان دینی را به این سمت ببریم، کودک پیوند قوی تری با داستان ایجاد می کند و تصور دارد که من باید بروم و حقیقتی را کشف کنم. در اینجا نویسنده باید ریسک کند که مضمون دینی را در محک چالش تردید قرار دهد تا کودک خود را آزاد ببیند که آیا این مسئله را بپذیرد یا نه.
در بخش دیگر این نشست سیده مریم شهیدی کریمی کارشناس ارشد ادبیات کودک و نوجوان درباره بایدها و نبایدهای استفاده از رویکرد تفکر انتقادی در داستان های دینی کودک گفت: در ابتدا باید این سوالات را از خود بپرسیم که آیا امکان هم کناری تفکر انتقادی و فطرت دینی در برنامه تربیت دینی و به ویژه داستان های دینی وجود دارد؟ آیا می توان از تفکر انتقادی در پرورش تفکر دینی کودکان به وسیله داستان استفاده کرد؟ آیا اصولا مجهز کردن کودکان به مبانی استنتاج و استدلال در امور دینی به وسیله داستان، کاری شایسته است؟ آیا پیش رفتن با تفکر انتقادی می تواند در فرآیند هویت دینی مؤثر باشد؟ در پاسخ به پرسش های کودکان به ویژه در حوزه خداشناسی چگونه باید عمل کرد؟
وی افزود: چنین به نظر می رسد که کودکان به شخصیت های بالغ، دلبستگی عاطفی پیدا می کنند. چندان توانایی تفکر انتزاعی ندارند. گستره تمرکز آنها نسبت به بزرگسالان کمتر است و بیشتر درگیر ادراک های مستقیم شان هستند. کودکان در مراحل متفاوت رشد، برخوردهای متفاوتی با مرگ، ترس، مسائل جنسی، زوایای دید، خودمحوری و رابطه علت و معلول دارند. کودکان دانش کمتری درباره زبان و ساختارهای کتاب دارند. تفاوتی که آن ها میان واقعیت و خیال، میان آنچه دوست نداشتنی است و واقعیتی که دوست داشتنی نیست قائل می شوند، نااستوار است.
بچه ها در عمل و زندگی تربیت می شوند
شهیدی درباره فرضیه امکان هم کناری تفکر انتقادی و فطرت دینی در داستان های دینی کودک اظهار داشت: در فراگرد تربیت برای رشد اندیشه کودکان و تقویت روحیه پرسش گری، استدلال و استنتاج و در نهایت دستیابی به یک قضاوت صحیح و یا انجام عملی درست یا اتخاذ تصمیمی مناسب در نظام ارزش گذاری اسلام از ابزاری استفاده شود که نه با فشار بیرونی، بلکه با کشش درونی تشویق به پیشرفت و ارتقا کنیم. این بدان معناست که با استفاده از ابزار، روش ها برای وی ایجاد پرسش کرده و وی را تشویق به جستجو برای نیل به پاسخی کنیم که طبق اصول و مبانی اسلامی، آن پاسخ نه تنها صحیح بلکه مستدل و قابل اتکا است و با آگاهی از محدودیت هایی که در قوه استدلال کودکان وجود دارد و با شناخت گروه سنی هدف برای آنها فرصتی برای اندیشه در محدوده خود آنها فراهم آوریم.
وی درباره پاسخ به پرسش کودکان درباره اعتقاد به نبوت و امامت گفت: همه سازنده ها برای سازه های خود راهنما می نویسند. خداوند قرآن را به بهترین بنده خود سپرد. چون کسی که قرار است بشر را راهنمایی کند نباید خودش هیچ گناهی داشته باشد. قرآن راه و روش درست زندگی کردن است که خداوند پیامبر و امامان را به خاطرعشق به بندگانش وقف هدایت آنها کرده است.
شهیدی در پایان صحبت های خود عنوان کرد: امام صادق «علیه السلام» فرمودند: اگر به شما مراجعه کردند و گفتند کسی فلان کار زشت را انجام داده است، و خودش گفت من این کار را نکردم به حرف خودش استناد کنید. در تربیت دنبال مچ گیری هستیم یا اصلاح رفتار؟ این نکته را بپذیریم. جایی که ما می خواهیم تربیت کنیم، بچه ها تربیت نمی شوند بلکه آنجایی که ما می خواهیم تربیت نکنیم تربیت می شوند؛ در عمل و زندگی. در نگاه دینی ما بن بست نداریم. مهم ترین رابطه کیفی را در مهم ترین رابطه دنیا و آخرت جست و جو کنیم؛ رابطه با خدا و خالق و ولی خدا، امام زمان «علیه السلام».
در انتهای نشست مهدی فردوسی مشهدی مبتکر برنامه آموزشی پژوهشی الهیات برای کودک «ابک»، این سوال را مطرح کرد که وقتی نسبت دین و تفکر به ویژه تفکر دینی مطرح می شود یا از داستان فکری برای کودکان با موضوعات الهیات حرف می زنیم؛ اولین پرسش این است که به کدام تفکر نظر داریم؟ و افزود: ما ۴ نوع تفکر داریم، تفکر نقاد، تفکر خلاق، تفکر مشارکتی و تفکر مراقبتی. مهم است پیش از پرداختن به مسئله ای به این ۴ نوع تفکر توجه کرد. اگر داستانی که برای کودکان می نویسیم در چهارچوب نباشد و نویسنده دچار کج روی هایی باشد، با مشکلاتی رو به رو می شویم. بنابراین ما برای رسیدن به حاصلی تقسیم بندی هایی را ایجاد می کنیم تا به موضوع شفافی دست پیدا کنیم.
فردوسی ادامه داد: در حوزه دانشی، گرایشی، کنشی و ارزشی می توانیم ادبیات دینی داشته باشیم. خود ارزش ها به ۶ دسته اخلاقی، حقوقی، آئینی، مناسکی، آدابی هنری، دوراندیشانه و مدیریتی تقسیم می شوند. همچنین ادبیات دینی جغرافیای گسترده دارد. شعاری که من دارم این است که داستان فکری را یک انسان متفکر می نویسد. بنابراین الگوهایی در این تفکر مطرح می شود.
وی اظهار داشت: این تفکر دو کاربرد دارد، ابتدا این است که ما در کارگاه ها و دوره های آموزشی تفکر انتقادی را در ذهن کودکان ایجاد کنیم و به آنان آموزش دهیم که بتوانند نقادانه به بحث بپردازند. وجه سخت در گفت وگو با نویسندگان این است که بدانند درباره چه چیزی می خواهند بنویسند.
فردوسی در پایان گفت: بارها با نویسندگانی مواجه شده ام که داستان را نوشته اند و به اتمام رسانده اند و بعد از من می پرسند که این یعنی چی؟ خود متوجه آنچه نوشته اند، نشده اند. درحالی که نیاز اساسی قبل از شروع داستان، این است که بدانیم درباره چه چیزی می خواهیم صحبت کنیم. به تعبیر دیگر اول ورزش فکری خود را داشته باشیم و بعد شروع به نوشتن کنیم.
