...
احساس مادر ناکافی بودن درست زمانی به سراغ آن ها می آید که فکر می کنند در ایفای نقش اصلی خود کوتاهی کرده اند. به جای این که اوقات خود را صرف نگهداری و تربیت کودکان شان کنند در محل کار حاضر می شوند و لحظاتی تکرار نشدنی ازروند بزرگ شدن فرزندان شان را از دست می دهند. این احساس از نوعی عذاب وجدان شروع می شود و اگر با اضطراب همراه شود زمینه ساز احساسات خود کم بینی، گناهکار بودن، به اندازه کافی خوب نبودن، افکار وسواسی تکرار شونده و عدم اعتماد به نفس می شوند. دکتر عاطفه بهبهانی روانشناس و مشاور خانواده می گوید با بکار بستن راهکار هایی می توان این احساس را از مادران شاغل دور کرد.
احساس عذاب وجدان چه زمانی نگران کننده می شود؟
پیش از هر چیز باید کمی بیشتر در باره عذاب وجدان بدانیم. دکتر بهبهانی در این باره می گوید ریشه یابی این احساس می تواند در درمان آن موثر باشد: «احساس گناه در شرایطی که انسان عالم به کار ناشایست خود است امری فطری تلقی می شود. این احساس به خودی خود بد نیست و در بسیاری از موارد می تواند به عنوان مانع و سدی در برابر انجام کار غلط، نقش پر رنگی داشته باشد. این احساس زمانی دردسر ساز می شود که کاذب و پیش رونده باشد. یعنی میزان آن به حدی در زندگی روزمره و افکار ما بسط و گسترش پیدا کند که زندگی روزمره و انجام امور معمولی ما را دچار اختلال کند.»
چرا مادران شاغل بیشتر دچار احساس عذاب وجدان می شوند؟
داشتن احساس عذاب وجدان بیش از آن که یک محرک درونی داشته باشد زاییده شرایط بیرونی و مراودات اجتماعی مادران است. این متخصص روانشناسی بالینی در این باره می گوید: «مادران شاغل مجبور به ترک فرزندان شان در ساعاتی از روز هستند. این درحالی است که مادران خانه دار بی وقفه می توانند در کنار کودکان شان باشند. جامعه مادران را به عنوان نقش اول تربیت و نگهداری از کودکان به رسمیت می شناسد و همین امر باعث می شود که زنان شاغل از طرف جامعه به عنوان مادری ناکافی معرفی شوند. مادری که ساعات زیادی از روز را بدون کودکش و در محل کار سپری می کند در نگاه بسیاری از افراد نمی تواند این نقش را به طور کامل ایفا کند. این درحالی است که این نگاه لزوما نمی تواند درست و بدون نقص باشد. بسیاری از مادران نیز هستند که ساعات بیشتری را کنار فرزند خود سپری می کنند، اما ممکن است به طور غیر عمد در انجام بسیاری از وظایف کوتاهی داشته باشند.
مادر شاغل خودخواه نیست
این یکی از ویژگی هایی است که برخی از افراد با نگاهی سطحی به مادران شاغل نسبت می دهند. دکتر بهبهانی با اشاره به این که جامعه باید نگاهی ارزشمند به زنان شاغل داشته باشد ادامه می دهد: «زنان شاغل نه تنها خودخواه نیستند بلکه تلاش بیشتری برای معیشت و آرامش خانواده انجام می دهند. آن ها همراه با همسران شان نقش زیادی در تامین نیاز های مالی خانواده دارند و در شرایط فعلی اقتصاد خانواده این امر ارزشمندی است. شاغل بودن زنان زمانی نامناسب است که فرد با وجود فشار کار بیرون از خانه نتواند به وظایف مادری برسد. منشاء اثر بودن در خانواده در این شرایط اهمیت زیادی دارد. یعنی مادری که در ساعات محدود تری فرزندش را همراهی می کند بتواند حداکثر بهره را از آن ببرد. در واقع مدت زمان بودن با کودکان مهم نیست. مادری می تواند تمام طول روز همراه کودکش باشد، اما اوقات خود را صرف بودن در فضای مجازی یا کار هایی کند که نتواند با کودکش وقت بگذارند.»
افسردگی مزمن، نتیجه احساس گناه کاذب
اضطراب و احساس گناه زمینه ساز بیماری افسردگی در دراز مدت هستند. این مشاور امور خانواده با اشاره به این بیماری شایع در بین زنان می گوید دور کردن احساسات منفی نخستین گام برای مبارزه با احساس گناه، اضطراب و در نتیجه بیماری افسردگی است: «نخستین راهکار برای دور کردن افکار منفی و اضطراب آور تهیه فهرستی از اهداف مثبت است. ما در اولین گام از زنانی که به دلیل دوری از فرزندان شان احساس گناه دارند می خواهیم فهرستی از اهدافی که به دلیل آن ها مشاغل بیرون از خانه را دنبال می کنند را تهیه کنند. جالب است بدانید که بیشتر این اهداف به نوعی با رفاه و تامین آینده بهتر برای فرزندان شان گره خورده است. برخی از آن ها به این موضوع اشاره می کنند که اگر در خانه بمانند و کار مورد علاقه شان را دنبال نکنند یا درآمدی نداشته باشند تبدیل به مادری بد خلق و بی حوصله می شوند که برای همراهی با کودکش هیچ وقت حوصله ندارد.» دکتر بهبهانی می گوید در طی این مصاحبه ها با مادران شاغل چند راهکار عملی برای ترک احساس گناه یا مادر ناکافی بودن به دست آمده است که به کار گرفتن آن ها می تواند تا حدود زیادی سلامت روان را به این دسته از زنان بازگرداند.
فهرستی از اهداف شاغل بودن تان تهیه کنید
در نخستین گام باید با خود صادق باشید. این مشاور امور خانواده می گوید گاهی به اندازه ای در کار های روزمره مان غرق می شویم که بعد از مدتی اهداف مان از کاری که انجام می دهیم را فراموش می کنیم و به افکار منفی اجازه بسط گسترش در ذهن مان را می دهیم: «برای مادران شاغل لازم است که فهرستی از اهداف شغلی شان را تهیه کنند. در این فهرست دلایل کار کردن در بیرون از منزل را یادداشت کنید. به طور حتم خواهید دید که در این اهداف آرامش فرزندان تان نقش پر رنگی را ایفا می کنند و همین به شما آرامش دوباره می بخشد.»
خود را بدون شغل تصور کنید
اگر برای برهه ای کار خود را از دست بدهید چه رفتاری با کودکان تان دارید؟ این سوالی است که به عقیده دکتر بهبهانی زنان شاغل باید به آن پاسخ بدهند: «بدون شک زنان برای رسیدن به شغلی مناسب در جامعه باید مدت ها و سال ها برای آن تلاش کرده یا تحصیلات مربوط به آن را کسب کرده باشند. به همین دلیل بیشتر زنان وقتی از توانایی های خود در کسب درآمد و جایگاه اجتماعی معین آگاهی پیدا می کنند بین آن ها و شغل شان دلبستگی ایجاد می شود. ما از مادرانی که گاهی دچار عذاب وجدان می شوند می خواهیم برای دقایقی خود را در شرایطی تصور کنند که این شغل را برای همیشه از دست داده اند؛ و سوال بعدی اینجاست که در این شرایط چه رفتاری با کودکان شان دارند؟ آیا مادری شاد و پر انرژی هستند؟ با کودک شان وقت می گذرانند؟ آیا احساس سرخوردگی و شکست و ناکامی از آن ها انسانی بی حوصله و غیر اجتماعی نمی سازد؟» این روانشناس بالینی می گوید بیشتر زنان شاغل در صورت استعفا کردن و ماندن در خانه احساس سرخوردگی و نوعی شکست را تجربه می کنند. هر انسانی حق دارد از توانایی ها و علایق خود برای پیشرفت شخصی و خانوادگی اش استفاده کند. این همان تفکری است که باید جایگزین عذاب وجدان در مادران شاغل شود.»
مقایسه کردن ممنوع
مقایسه کردن مادران شاغل خانه دار یا توسط خود آن ها انجام می شود یا دیگران مدام به آن اشاره می کنند. یکی از اصلی ترین راهکار ها برا ی ترک احساس عذاب وجدان در مادران شاغل این است که دست از مقایسه کردن خود با دیگران بر دارند. دکتر بهبهانی در این باره می گوید: «باید این را بپذیریم که میان شغل و وظیفه مادری توازن ایجاد کنیم. در این مسیر نباید به تجربه های دیگران متکی باشیم. هر کسی در زندگی شخصی خود با مسائلی خاص رو به رو است و در این زمینه نمی توانیم برای همه یک نسخه بپیچیم. مادران شاغل پیش از هر چیز باید تلاش کنند در محیط خانه هم آرام، شاد و با حوصله باشند. باید مدیریت روابط خانه را به دست بگیرند و با هماهنگی کامل آن را کنترل کنند. مقایسه کردن خود با دیگران یعنی دروازه ذهن را به روی افکار منفی باز کردن. دست از این کار بردارید و تمام توجه تان را به مسائل خود، همسر و کودکان تان بدهید.»
نقص ها و کمبود ها را بپذیرید و جبران کنید
کمال گرایی ویژگی است که بیش از آن که موجب پیشرفت باشد، سد و مانعی در مسیر موفقیت واقعی است. رفتار و افکار وسواسی نتیجه همین نوع تفکر هستند. دکتر بهبهانی می گوید انتقاد های نادرست از مادران شاغل بسیاری از آن ها را به سمت کمال گرایی سوق می دهد: «کمال گرایی برخلاف نامی که دارد مانند یک ترمز سنگین در مسیر رسیدن به هدف عمل می کند. کمال گرا ها مدام احساس ناکامی و شکست می کنند و در نهایت از اهدافی که دارند دست می کشند چرا که فکر می کنند به اندازه کافی خوب نیستند و نتیجه کارشان همواره ناقص و ناکارامد است. احساسی که در صورت درمان نشدن احساس گناه کاذب به سراغ مادران شاغل نیز می آید.»
دکتر بهبهانی می گوید که برای درمان عملی این تفکر مخرب باید نقص ها را بپذیریم و در تلاش برای کاستن آن ها باشیم: «طبیعی است که وقتی مادری در بیرون از منزل نیز شغلی دارد به طور همزمان نتواند وظایف خود را تمام و کمال انجام دهد. حتما در این میان ممکن است نقص ها و کاستی هایی وجود داشته باشد. این دسته از زنان باید توجه داشته باشند که زنان خانه دار نیز این نقص ها را در انجام وظایف خود دارند و این تنها مختص به آن ها نیست. بچه ها در محیط خانه بیش از هر چیز به مادری شاد نیاز دارند که همراه آن ها بازی کند و در یادگیری ها همراه آن ها باشد. پس به جای حرص زدن برای کمال گرا بودن بهتر است خونسرد باشیم. دست از غرولند کردن برداریم. خود را با دیگران مقایسه نکنیم و ببنیم کودکان مان چه انتظاری از ما دارند و با تمرکز و بی توجه به حرف دیگران خود را وقف همراهی با آن ها کنیم.»
