...
سال ۱۴۰۱ برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین المللی سالی پر فراز و نشیب به شمار می رود. در این سال شاهد مجموعه ای از چالش ها و فرصت ها بودیم که هر یک در نوع خود در سال های اخیر کم سابقه بودند. از مواضع غیردیپلماتیک و مغرضانه کشور های اروپایی در قبال اغتشاشات ایران تا اتفاقات مثبت در روابط با کشور های عربی، همگی فصلی نوین را در کنش جمهوری اسلامی ایران در نظام بین الملل رقم زد.
بیشتربخوانید
از سرگیری روابط ایران و عربستان آرزو ی آمریکا برای انزوای ایران را بر باد داداینک در آغازین روز های سال جدید، مروری بر مهم ترین موضوعات پیش روی ایران در سیاست بین الملل خواهیم کرد.
سیاست منطقه ای
گرچه در نهایت بهبود روابط ایران و عربستان سعودی قابل پیش بینی بود، اما سرعت وقوع آن موجب شگفتی شد. چین در این راستا با نشان دادن مساعی جمیله موجب شد دو کشور منطقه غرب آسیا پس از گذشت قریب به هفت سال دوباره به همدیگر نزدیک شوند.
در نگاه راهبردی، این نزدیکی می تواند در سال جدید گسترش یابد و منشأ تحولات مثبتی شود. ایران و عربستان با اتخاذ رویکرد منطقه ای همگرا قادر خواهند بود از بازی «با حاصل جمع متغیر» سود ببرند و منافع متقابل خود را در زمینه هایی امنیتی، سیاسی و اقتصادی محقق کنند.
سال ۱۴۰۲ می تواند زمینه ساز گسترش همکاری های دوجانبه در زمینه های متعددی شود که تاکنون به واسطه دخالت های غرب و اختلافات مذهبی دو کشور معطل مانده بود.
در زمینه امنیتی، ایران و عربستان علاوه بر احیای قرارداد دوجانبه امنیتی، می توانند ترتیبات جدیدی را در این زمینه به وجود آورند. شورای همکاری خلیج فارس که در ابتدا برای مقابله با ایران و عراق به وجود آمده بود، اینک با جذب این دو کشور مهم غرب آسیا، می تواند به یکی از مؤثرترین پیمان های امنیت منطقه ای بدل شود.
شورای همکاری خلیج فارس که پیش تر در ایجاد «ناتوی عربی» علیه جمهوری اسلامی ایران ناکام مانده بود، اینک با همکاری با ایران قادر خواهد بود هدف گذاری خود را از مقابله با تهدیدات موهوم ایران به مقابله با تهدیدات فرا منطقه ای تغییر دهد.
در زمینه سیاسی، ایران و عربستان می توانند به دو کشور مبدع در سیاست گذاری راهبردی جهان اسلام بدل شوند. عربستان سعودی در این راستا توانایی لازم را برای اتخاذ موضعی مستقل در سیاست خارجی خود بر مبنای منافع جهان اسلام و ایجاد صلح و همکاری منطقه ای به دست خواهد آورد.
در زمینه اقتصادی، دو کشور ایران و عربستان پس از سال ها اختلاف نظر در اوپک، خواهند توانست به اجماع نظر در بازار نفت و کنترل قیمت بر مبنای منافع ملی خود دست یابند. علاوه بر این، برقراری شرایط دولت های کامله الوداد و مناطق آزاد تجاری مشترک می تواند سود تجاری فراوانی برای آن ها ایجاد کند.
ایده بلندپروازانه رسیدن به پول واحد در قالب سازمان شانگ های که به سلطه دلار و اقتصاد آمریکا پایان می دهد، گام بلند بعدی است که در سال جدید می تواند سنگ بنای آن گذارده شود.
از نظر فرهنگی، بازگشت به مبانی اصیل اسلامی و اعاده وحدت جهان اسلام در کنار دوری از عوامل تفرقه که حلقه گمشده دیرین کشور های اسلامی است، در سایه روابط ایران و عربستان می تواند تحقق یابد و به الگویی برای سایر کشور های اسلامی بدل شود. تجربه اتحادیه اروپا نشان داد حتی کشور هایی که قرن ها با همدیگر می جنگیدند و اختلافات بنیادین داشتند، در سایه همکاری و وحدت به منافع جمعی قابل توجهی دست می یابند که خاطرات تلخ گذشته را از یاد ها خواهد زدود.
برجام
یکی از موضوعات اصلی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال های گذشته، برجام و سپس مذاکرات رفع تحریم ها بوده است. ماهیت اعتمادگریز رفتار آمریکا و به تبع آن، کشور های اروپایی موجب شد حتی به غربگرایان داخلی تلنگری برای بازنگری در برداشت خود از مذاکره با غرب وارد شود.
اینک به نظر می آید جهان رفته رفته با برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران کنار می آید. بی حاصل بودن سال ها تحریم اقتصادی، عملیات روانی و برنامه ریزی برای تغییر رژیم در ایران، غرب را برای توقف ایران در دستیابی به انرژی صلح آمیز هسته ای مأیوس کرده است.
در سال جدید به نظر نمی آید موضوع توافق برای طرف ها در اولویت باشد. در واقع ماهیت برجام قبلی با هدف فلج کردن برنامه هسته ای ایران، در حال حاضر امکان محقق شدن دوباره نخواهد داشت. مذاکرات احتمالی رفع تحریم ها ممکن است حق نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی را بر فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی ایران به دست آورد و اتفاقات گذشته بعید است دوباره تکرار شود.
در عین حال کاربست راهکار های جایگزین اقتصادی برای مقابله با تحریم ها در سال جدید نیز ادامه خواهد یافت و با تحکیم پیوند ایران با چین، روسیه و دیگر کشور های همراستا گشایش اقتصادی برخلاف قبل منوط به امضای برجام جدید نخواهد بود.
حفظ اصول در عین عملگرایی
جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی خود با مراعات اصول اولیه، کوشیده است به طور توأمان عملگرایی و واقع بینی را در دستور کار قرار دهد تا منافع ملی به بهترین وجه حفظ شوند.
حمایت از محور مقاومت در راستای اصول اسلامی و انقلابی جمهوری اسلامی ایران در کنار تلاش برای نیل به حفظ امنیت ملی و تثبیت نفوذ منطقه ای ایران ادامه خواهد یافت.
نگاه تمدنی به نظام بین الملل و تلاش برای تغییر هندسه جهانی که در موضوعاتی مانند جنگ اوکراین، حضور فعالانه در پیمان شانگ های و تحکیم روابط با کشور های منطقه ای نمود دارد، همچنان با قوت پی گرفته خواهد شد.
در عین حال سیاست جمهوری اسلامی ایران در قبال اروپا و آمریکا طبق روند گذشته بر مبنای سلطه ناپذیری و محدود کردن سیاست های استثماری آن ها در غرب آسیا ادامه خواهد یافت.
در مجموع می توان به آینده خوش بین بود و سال جدید را سال ارتقای قدرت ایران در منطقه و خروج از شرایط زیر فشار شدید در سال های گذشته قلمداد کرد. توفیقاتی که به واسطه مقاومت ملی و گذر از گردنه های حساس پدید آمده است، آینده را افق روشنی در پیش روی ترسیم می کند.
منبع: راهبرمعاصر
