شروط جالب شهید مطهری برای پذیرش امام جماعتی مسجد الجواد

...

هنوز هم که هنوز است نام شهید مرتضی مطهری در سپهر اندیشه ای انقلاب اسلامی می درخشد. معلم انقلاب کماکان در مکتب خمینی دانش آموزانی را تربیت می کند تا راهگشای دشواری های زمان باشند.

مهدی جمشیدی، پژوهشگر حوزه فرهنگ و نویسنده کتاب «نظریه فرهنگی استاد مطهری» با تحلیل یک اتفاق در حیات علمی و سیاسی شهید مطهری سعی کرد زوایای شخصیتی این شخصیت بارز اندیشه ای را مورد ارزیابی قرار دهد. در ادامه روایت او را از شهید مطهری می خوانیم. 

از حسینیه ارشاد تا مسجدالجواد

جمشیدی در ابتدا گفت: پس از آن که استاد مطهری از حسینیه ارشاد کناره گیری کرد، از طرف هیأت امنای مسجد الجواد تهران دعوت شد که امامت جماعت این مسجد را بپذیرد. او این دعوت را قبول کرد و در مدت اندکی، این مسجد تحول یافت و به یکی از مهم ترین پایگاه های تفک ر اصیل اسلامی و انقلابی تبدیل شد. از این رو، حکومت پهلوی نتوانست بیش از دو سال، حضور استاد مطهری را در این مسجد تحم ل کند و در نهایت، آن را تعطیل کرد. مسأله مهمی که در این میان وجود دارد و مغفول مانده است، شرط های استاد مطهری برای پذیرش امامت این مسجد است. اودر تاریخ ۲۶ تیرماه سال ۱۳۵۰، نامه ای به هیأت متولیان مسجد الجواد می نویسد که مشتمل بر نکته های فکری و فرهنگی بسیار تعیین کننده ای است.

پایگاه «مسجد»، به مثابه منشأ اثر اجتماعی

 نویسنده کتاب نظریه فرهنگی استاد مطهری افزود: وی در ابتدای این نامه تأکید می کند: برای این بنده، قبول جایگاه امام جماعت در یک مسجد، «وسیله» است، نه «هدف» و من از آن نظر این جایگاه را می پذیرم که در محل، امکان ایجاد یک «مرکز اسلامی» که شعاعش از حدود ناحیه و حت ی از حدود یک شهر، وسیع تر باشد وجود داشته باشد مرتضی مطهری، نامه ها و ناگفته ها، صفحه۱۰۹ ۱۱۰ . او به دنبال این بوده است که یک «قرارگاه فکری و فرهنگی» ایجاد کند که روی جامعه اثر بگذارد؛ چنان که این قرارگاه، نه فقط «محله» و «شهر» را در بر بگیرد، بلکه جنبه های «مل ی» نیز داشته باشد.

حساسیت مطهری نسبت به «شعاع تأثیر مسجد»، یادآور سخن شهیدحاج قاسم سلیمانی است که می گفت امام جماعت باید آنچنان تلاش کند که محله را در اختیار خود داشته باشد و بتواند محله را به منطقه عملیات خود تبدیل کند. در بیان مطهری، حت ی باید از محله و بلکه شهر نیز فراتر رفت و هدف های مل ی را دنبال کرد. واکنش حکومت پهلوی در کوتاه مد ت نسبت به این مسجد، گویای این حقیقت است که مطهری توانست منشأ اثر شود و دامنه تأثیر خود را بگستراند و برای آنها، چالش جد ی ایجاد کند.

انحصارطلبی در مسیر صحیح

وی افزود: آن گاه مطهری می نویسد برای این که چنین هدفی عملی شود، چند شرط لازم است که نخستین آن، «اختیارات کامل در همه شؤون اعم از اداری، مالی، تبلیغاتی و تعلیماتی» است همان، صفحه۱۱۰ . مطهری می داند که چنانچه زمام و عنان کار در اختیار همگان باشد، کار پیش نخواهد رفت و تجربه تلخ حسینیه ارشاد تکرار خواهد شد. از این رو، در همین نقطه آغاز تأکید می کند که لازمه ایجاد قرارگاه فکری و فرهنگی، «وحدت فرماندهی » آن است. کسی، چون او باید بتواند برنامه های حکیمانه و خل اقانه خود را با خیال آسوده و فراغ بال به اجرا بگذارد و توانش صرف چانه زنی با نیرو های دیگر نشود. در غیر این صورت، تعارض ها و سنگ اندازی ها و ندانم کاری ها، ظرفی ت ها را صرف «اصطکاک های درونی» خواهد کرد.

توجه به ظواهر و شعائر

جمشیدی گفت: شرط دو می که مطهری نگاشته این است که، چون وضع «جلسات ختم»، به خصوص با شرکت بانوان، حیثی ت این مؤسسه را پایین می آورد و هرگز نخواهد گذاشت این مؤسسه، یک مؤسسه آبرومند و مورد احترام بشود، لازم است از جلسات ختم صرف نظر شود و بودجه دیگری در نظر گرفته شود همان، صفحه ۱۱۰ . بیان شدن این شرط از فیلسوفی همچون مطهری که وجودش غرق در تحقیق و مطالعه و فهم عمیق دین است، بسیار جالب است. شاید در نگاه خام، تصو ر شود که مطهری چنین حساسیت هایی نداشته است و این قبیل دغدغه ها، «نازل» و «پیش پاافتاده» هستند، اما مطهری با آن مقام عملی و معرفتی برجسته، آشکارا چنین شرطی را مطرح کرده است. این دقت نظر وی نسبت به «حجاب بانوان» که یکی از شعائر اسلامی است، نشان می دهد که مطهری اگرچه اهتمام به «بنیان های فکری» دارد، ام ا از «ظواهر» و «شعائر» نیز غافل نمی شود و مسیر تساهل و بی تفاوتی و سبک انگاری نسبت به پوسته دین را در پیش نمی گیرد.

زنده نگه داشتن روح انقلابی

او بیان کرد: مطهری در توصیف شرط سو م می نویسد: متأسفانه، بعضی از مقامات دولتی، هر چندی یک بار، برخلاف نظر اولیای مؤسسه، جلسه ای در آن تشکیل می دهند که تا حدودی به این مؤسسه رنگ دولتی می بخشد. با توج ه به روحیه مردم ما، این کار هر چند هیچ ربطی به اولیای مؤسسه ندارد، اما مانع رشد مؤسسه خواهد شد. این مشکل از مشکل جلسات ختم، کوچک تر نیست همان، صفحه ۱۱۰ . این شرط، حساسیت مطهری را نسبت به «انقلاب» و «انقلابی گری» نشان می دهد، تا آنجا که وی در آن شرایط اختناق آلود و مستبدانه، آشکارا آن را در نامه می آورد و حضور خود را در مسجد، مشروط به «ممنوعی ت برگزاری جلسات دولتی» در آن می کند. روشن است که هزینه این شرط، در نهایت متوج ه مطهری می شده و ساواک درمی یافت که مطهری چنین زاویه و اعتراضی دارد، ام ا با این حال، وی پروایی از بیان و مطالبه آن ندارد. البت ه مطهری، زیرکانه و رندانه، حساسیت نسبت به این شرط را به مردم نسبت می دهد و در واقع می گوید مردم با حکومت پهلوی، همراه و موافق نیستند و اگر مسجد میان خود و حاکمی ت، فاصله نگذارد، مسجد نیز از لحاظ ارتباط با مردم، رشد نخواهد کرد.

جمشیدی در انتها گفت: مطهری در پایان می نویسد اگر شروط بالا عملی نباشد، بنده حاضرم به عنوان یک مشاور در خدمت آن مؤسسه باشم و هم حاضرم جلسات تفسیر شب های جمعه را ادامه دهم، ولی مسئولی ت نمی پذیرم. همچنین شرکت برای اقامه جماعت نیز کاری نیست که ضرورت داشته باشد اینجانب متصدی شوم همان، صفحه۱۱۰ . این همه باریک اندیشی و دقت نظر در طراحی مناسبات خویش با جریان ها و نیرو ها و مراکز فکری و فرهنگی، نشان گر عمق و پختگی استاد مطهری در قمرو متطق عملی است. به راستی، او نه تن ها یک متفک ر متمایز بود، بلکه در صورت بندی تعاملاتش نیز بسیار حکیمانه رفتار کرده است.

منبع: فارس

منبع: اخبار سرگرمی باشگاه‌خبرنگاران