...
مسئول تدوین و تهیه پرونده جهانی «یلدا/ شب چله» با بیان اینکه پیوست عنوانی به نام «یلدا» در تقویم ملی، تأثیری در تخریب و یا توسعه آن ندارد، برخی اشتباه های رایج درباره این آیین باستانی را متذکر شد و تاکید کرد: «یلدا» جشن بلندترین شب سال نیست؛ جشن آغاز روشنایی است و طولانی تر بودن شب و پایان پاییز علت این جشن نیست.
«یلدا / شب چله»، یکی از داشته های فرهنگی ایران به شمار می آید که نهم آذرماه سال ۱۴۰۱ به عنوان نوزدهمین میراث ناملموس ایران و مشترک با افغانستان در یونسکو ثبت جهانی شد. این در حالی بود که انتظار می رفت کشور های بیشتری در پرونده جهانی «یلدا» مشارکت داشته باشند، اما وقتی ایران سال ۱۳۹۳ این پرونده را در یونسکو برای ثبت چندملیتی به اشتراک گذاشت، تنها افغانستان به آن پیوست. شرایط داخلی افغانستان نیز به گونه ای بود که در جلسه رأی گیری اجلاس یونسکو برخی کشور ها نسبت به چگونگی حفاظت از این میراث ناملموس در افغانستان نگرانی هایی را مطرح کردند، هرچند مشارکت افغانستان در یلدا حمایت برخی دیگر از کشور ها را برانگیخت. با این همه، پس از گذشت یک سال از ثبت جهانی «یلدا»، هنوز از پیوستن کشور جدید به این پرونده جهانی خبری نشده است و از سویی، چندی پیش اضافه کردن عنوانی در کنار نام شب یلدا در تقویم ملی، حاشیه هایی را به وجود آورد.
سالروز ثبت جهانی «یلدا / شب چله»، بهانه ای است تا ایسنا برخی از این ابهام ها و پرسش ها را با شبان میرشکرایی مسئول تدوین و تهیه پرونده جهانی یلدا، مطرح کند. میرشکرایی درباره روند ثبت جهانی این آیین، گفت: روند ثبت جهانی پرونده «یلدا» از سال شروع شد. جلسه ای با کشور عضو پروند «نوروز» برای بازنویسی پرونده در تهران داشتیم و در همان جلسه پرونده «یلدا» را هم پیشنهاد دادیم تا این کشور ها اگر تمایل دارند در آن مشارکت کنند. این رایزنی ها ادامه پیدا کرد تا در نهایت با همکاری کشور افغانستان و مدیریت ایران، پرونده «یلدا» در سال ۴ ثبت جهانی شد.
چرا کشور های دیگری در پرونده «یلدا» مشارکت نکردند؟
میرشکرایی درباره مشارکت افغانستان در این پرونده و چرایی همکاری نکردن دیگر کشورها، توضیح داد: روند مشارکت کشور ها در پرونده های ثبت جهانی به این صورت است که باید دولت کشور ها تمایل داشته باشند که اثری از طرف آن ها در فهرست جهانی یونسکو ثبت شود و اولویت هر کشوری در این انتخاب، متفاوت است. حال اینکه اگر فقط افغانستان در این پرونده مشارکت کرده است به این معنی نبوده که کشور های دیگر علاقه مند نبوده باشند، بخشی از دلایل آن ها فرهنگی و بخشی دیگر سیاسی بوده است.
او ادامه داد: بیشتر کشور هایی که آیین نوروز را دارند، آیین یلدا هم دارند و کشور های دیگری هم بودند که می خواستند در پرونده یلدا همکاری کنند، اما همانطور که گفتم اولویت های ثبت جهانی آن ها متفاوت بود. منتها امکان اضافه شدن آن ها به پرونده «یلدا» همچنان وجود دارد.
نگرانی درباره حفظ «یلدا» در افغانستان بی مورد است
این پژوهشگر میراث فرهنگی در پاسخ به این پرسش که برخی اعضای یونسکو نقد هایی به افغانستان درباره اینکه با توجه شرایط داخلی نمی تواند آیین یلدا را حفظ کند، داشتند، و آیا این موضوع تاثیری در تثبیت پرونده جهانی یلدا که ایران در آن نقش داشته است، دارد؟ اظهار کرد: خیر. «یلدا/ شب چله» در «فهرست معرف یونسکو» ثبت شده است و فهرست معرف مثل فهرست «میراث در خطر» نیست که به پاسداری فوری نیاز داشته باشد و گزارش پاسداری و ترویج آن به صورت دوره ای به یونسکو ارائه شود. وقتی اثری در فهرست معرفی یونسکو ثبت می شود، یعنی آن اثر رواج دارد. یلدا یا نوروز نیز رواج عمومی دارند و مردم در زندگی شخصی خود آن ها را حفظ می کنند و هزاران سال با تمام فراز و نشیب هایی که پیش آمده است، حفظ شده اند و تا امروز جریان داشته اند. این آیین ها، آثار و یا رویداد هایی نیستند که بخواهیم دلنگران شان باشیم که به دلیل حضور داشتن یا نداشتن یک جریان سیاسی یا دولت در قدرت، در خطر قرار گیرند؛ بنابراین این نگرانی کاملا بی مورد است که افغانستان در شرایط فعلی نتواند «یلدا» را حفظ کند و طبیعتا دولت ها هیچ توانی برای از بین بردن چنین آیینی، که در جریان زندگی مردم محفوظ است، ندارند.
میرشکرایی افزود: آثاری که در فهرست معرف یونسکو ثبت می شوند با ادله ای که در پرونده آن ها آورده می شود، کاملا زنده هستند. توضیحاتی که در پرونده «یلدا» آورده شده است نشان می دهد تمام مردم در حفظ این آیین مشارکت دارند و در زندگی معمول آن ها این جشن اجرا می شود، اما این موضوع نافی این نیست که دولت ها پس از ثبت یک اثر موظف به انجام اقدامات پاسدارانه، ترویج یا افزایش رؤیت پذیری نیستند. منظور این است که اگر در یک کشور دولتی برای حفظ اثر اقدام پاسدارانه ای انجام نمی دهد، دلیل بر زنده نبودن اثر نیست، اما کشوری مانند ایران، که اقدام پاسدارانه، ترویج و آگاهی افزایی انجام می دهد، کمک حال حفظ اثر است. در کشور ایران به ویژه سازمان های مردم نهاد، اشخاص، گروه ها و فعالان فرهنگی در بخش ها دولتی اقدامات خوبی در این زمینه انجام می دهند و در مجموع، این اقدامات پاسدارانه خوب است.
پیوست عنوانی به نام «یلدا» در تقویم تأثیری ندارد
مسئول تدوین و تهیه پرونده جهانی یلدا همچنین در واکنش به اضافه شدن پسوند «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» به نام «یلدا» در تقویم ملی و تأثیری که احتمالا در روند حفاظت از این آیین می تواند داشته باشد، گفت: اینکه نظر شخصی من چه باشد اهمیتی ندارد، چون یلدا خودش گویاست، هر چه هم به آن پیوست شود، در نام آن حذف می شود. یلدا، نوروز، تیرگان، مهرگان، سده و ریشه های تنومندی دارند و من، شما و دیگران نمی توانیم تغییری در آن ایجاد کنیم. اگر نام «یلدا» در تقویم تغییر می کرد، قطعا تأثیر منفی در اعتبار ایران به عنوان مدیر پرونده جهانی آن می توانست داشته باشد، چون اقدامی در تقابل با پرونده جهانی یلدا بود، اما پیوست عنوانی به نام آن، نه تاثیری در تخریب آن دارد و نه در توسعه آن.
او اضافه کرد: در هر حال تغییر نام این آیین ها خطری برای هویت آن ها محسوب نمی شود، چون این آیین ها در طول هزاره ها ریشه در زندگی مردم دوانده اند و نام شان محفوظ می ماند، حتی اگر در روزنامه ها و تقویم رسمی کشور نام آن ها را تغییر دهند باز هم مردم با همان نام «یلدا/ شب چله» آن را مطرح می کنند. تنها اتفاقی که می افتد این است که این کار از نظر حقوقی اشتباه است و موجب بروز مشکلات حقوقی می شود وگرنه آسیبی به خود جشن وارد نمی شود.
«یلدا» جشن بلندترین شب سال نیست
مسئول تدوین و تهیه پرونده جهانی «یلدا» تاکید کرد: مهم ترین نکته ای که درباره «یلدا» باید یادآور شوم، که بار ها هم به آن اشاره شده، این است که «یلدا» جشن بلندترین شب سال نیست، «یلدا» جشن آغاز روشنایی است. در واقع جشن «یلدا» برای شب آن گرفته نمی شود، بلکه برای فردایی است که روشنایی از آن روز شروع به فزونی می کند و روز ها طولانی تر می شود. به همین دلیل در دوره های بسیار کهن که تفکرات آیین مهر در ایران بسیار رواج داشته، این جشن به عنوان جشن تولد مهر شناخته می شد. مهر، ایزد نور و نشان آن سرخی قبل از طلوع آفتاب و پس از غروب آفتاب است. اعتقاد بر این بود زمانی که آفتاب غروب می کند تا زمانی که دوباره طلوع می کند مهر بر دنیا حکم فرماست. مهر یک ایزد ناملموس و غیرمادی و نماد زندگی است. بخشی از ریشه های جشن یلدا به این تفکرات می رسد و طولانی تر بودن شب و پایان پاییز علت این جشن نیست.
منبع:ایسنا
