...
این هفته برای چندمین بار دوباره ادعایی مطرح و رسانه ای شد که واکنش های مقامات ایران را در پی داشت. این ادعا برمی گشت به مجمع همکاری کشور های عربی و روسیه که به منظور گسترش همکاری های فی مابین، در مراکش برگزار شده بود. بیانیه پایانی این نشست، اما با طرح ادعا های تکراری امارات درباره جزایر سه گانه ایرانی همراه شد و امضای چنین بیانیه ای از سوی روسیه، به انتقاد های گسترده در ایران کشید.
این واکنش ها و انتقادات از آن رو به جا و مناسب است که تاکنون تحقیقات فراوانی درباره حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه انجام و منتشر شده است؛ چه از منظر تاریخی، چه حقوق بین الملل و چه وجوه دیگر. نکته مشترک تمام این تحقیقات هم سابقه درازمدت حاکمیت ایران بر این مناطق است. به همین مناسبت در این گزارش، مروری کوتاه خواهیم داشت به اهمیت جزایر سه گانه، سابقه تاریخی ماجرا و شکل گیری امارات، اما در نهایت به مهم ترین نکته خواهیم رسید که پاسخ به این پرسش است: «چرا امارات با وجود سابقه تاریخی قطعی حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه، چنین ادعایی را مطرح کرد؟»
جزایر سه گانه، ابزار تسلط ایران
جزایر معروف به جزایر سه گانه، متشکل هستند از جزایر «ابوموسی»، «تنب بزرگ» و «تنب کوچک». اهمیت نظامی، راهبردی و ژئوپلیتیک این سه جزیره نیز به خاطر آن است که به کشورمان امکان می دهند تا کنترل وسیع تری بر تنگه هرمز داشته باشد. این سه جزیره در کنار هرمز، لارک، قشم و هنگام که در مجاورت یکدیگر قرار دارند، نوعی منحنی فرضی می سازند که قوس دفاعی ایران در تنگه هرمز است و ابزار تسلط کشورمان به شمار می رود. در این میان «تنب کوچک» امکان سکونت ندارد، اما «ابوموسی» و «تنب بزرگ»، جمعیت ساکن دارند. ضمن اینکه در کنار جاذبه های گردشگری، از منابع مختلف نفت و گاز، شیلات، صید و معدنی نیز برخوردارند.
سابقه هزار ساله حاکمیت ایران بر این جزایر
بررسی های تاریخی نشان می دهد در هزاره دوم قبل از میلاد، جزایر سه گانه نظیر سایر جزایر خلیج فارس، توسط ایرانیان اداره می شد و جزو قلمرو حکومت های ایرانی بوده است. در دوران اسلامی نیز این جزایر همواره جزو قلمرو ایالت های جنوبی ایران ازجمله فارس بودند. به ویژه در دوره حکومت شیعی آل بویه، تسلط بر این مناطق بلامنازع بود.
پس از آن نیز با وجود اینکه دست درازی هایی شکل می گرفت، اما همچنان در حاکمیت ایران بر این جزایر شک وشبهه ای وارد نشد. حتی زمانی که پرتغالی ها جزایر سه گانه را اشغال کردند، این مناطق دوباره توسط شاه عباس صفوی توسط نیرو های ایرانی آزاد شد. نادرشاه افشار و کریم خان زند هم به این جزایر اعمال حاکمیت کامل کردند و حتی در روزگار سلطنت فتحعلی شاه قاجار هم حاکمیت جزایر تحت مدیریت ایران بود.
آغاز نفوذ استعمار
با تضعیف حکومت قاجار در ایران و گسترش نفوذ استعمار بریتانیا در منطقه خلیج فارس، جزایر سه گانه نیز تحت کنترل نیرو های انگلیسی درآمدند. در ابتدا ابوموسی در سال و سپس تنب بزرگ و تنب کوچک در سال توسط انگلیسی ها اشغال شدند. طی سال بعد هم لندن اداره جزایر مذکور را به شیوخ شارجه و رأس الخیمه که توسط انگلیسی ها منصوب شده بودند، واگذار کرد. ایران و انگلیس بار ها درباره مسئله جزایر سه گانه بحث های داغی داشتند، با این حال هیچ کدام از آن ها به نتیجه ای نرسید.
روز قبل از تأسیس امارات
در تاریخ نوامبر سال ، یک روز پس از آنکه نیرو های بریتانیایی، منطقه را ترک کردند و تنها دو روز قبل از زمزمه های تأسیس کشور امارات، حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه به رسمیت شناخته شد. به این ترتیب که محمدرضا پهلوی حاکمیت بحرین را به رسمیت شناخت تا در ازای آن انگلیسی ها، حاکمیت ایران را بر این سه جزیره به رسمیت بشناسند. هرچند این مبادله نوعی باخت بزرگ به شمار می آمد، اما پهلوی دوم تلاش کرد آن را نوعی پیروزی برای خودش درنظر بگیرد. به این ترتیب نیرو های نظامی ایرانی در ابوموسی به صورت رسمی از سوی «شیخ صقر بن محمد القاسمی» برادر شیخ شارجه مورد استقبال قرار گرفتند و در همان روز، ایران، شارجه و بریتانیا یادداشت تفاهمی را امضا کردند مبنی بر حق ایران در زمینه مالکیت بر جزایر سه گانه.
پایه ادعای امارات چیست؟
ادعای امارات این است که حاکمیت بر این جزایر در طول تاریخ به عهده حاکمانی با قومیت های عرب بوده. ضمن اینکه می گویند تفاهمنامه سال تحت فشار به امضا رسیده است. درباره ادعای اول باید گفت ایران همواره در طول تاریخ دیرین خود، کشوری چندقومیتی بوده است و تمام این قومیت ها اعم از ت رک، ل ر، ک رد و عرب و ...، در این سرزمین زندگی می کردند و هنوز هم زندگی می کنند. شارجه و رأس الخیمه هم در آن زمان تنها به عنوان حکومت های محلی اختیار و قدرت داشتند.
ضمن اینکه تازه همین حاکمیت را هم بریتانیا به آن ها واگذار کرده بود به این ترتیب چطور می توانند ادعا کنند که جزایر سه گانه از آن آنهاست ضمن اینکه همان قومیت های عرب پیشین نیز تحت تسلط و کنترل ایران بودند؛ مثل خوزستان یا سیستان وبلوچستان که با وجود قومیت های مختلف، همواره تحت لوای ایران بوده اند. درواقع اسناد تاریخی و حقوقی به هیچ وجه ادعای امارات را تأیید نمی کند. پس با وجود این، چرا امارات گاه و بی گاه چنین ادعایی را دوباره مطرح می کند؟
ادعا در فضایی کاملا ایرانی
دکتر پیروز مجتهدزاده، مقاله ای دارد به زبان انگلیسی تحت عنوان «ادعای ابوظبی بر جزایر سه گانه ایرانی، ابزاری برای هویت سازی در امارات عربی متحده». این مقاله سال در فصلنامه بین المللی «ژئوپلیتیک» منتشر شد که نکات جالبی دکتر مجتهد زاده در چکیده این مقاله آورده است. امارات متحده عربی ادعای حاکمیت و مالکیت نسبت به سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک را بی توجه به این حقیقت مطرح کرده است که این جزایر تا اوایل قرن نوزدهم بخشی از قلمروی بی چون و چرای ایران در خلیج فارس شمرده می شد؛ دورانی که گسترش حضور استعماری بریتانیا در کرانه های جنوبی خلیج فارس آغاز شده و بذر دانه اصلی پیدایش امارات آن زمان کاشته شده؛ آن هم در جایی که محل زندگی قبایل وابسته به ایران بوده، اما دیری نپایید که این قبایل ایرانی وابسته به ایران در لباس امارات عربی غیروابسته به ایران، ولی تحت الحمایه بریتانیا ظهور کردند.
اوضاع بر همین منوال بود تا زمانی که حمایت بریتانیا از گسترش سرزمینی آنان سبب تشویق ادعای سرزمینی آنان در فضایی شد که در آن دوران تا حدود بسیار زیادی فضایی کاملا ایرانی بود. اسناد فراوانی در دست است که ثابت می کند سراسر منطقه خلیج فارس از دوران های کهن باستانی به ایران تعلق داشته است. با این حال استعمار بریتانیا این سه جزیره را در سال به نام قبایل قاسمی تحت الحمایه خود در شارجه اشغال کرد.
اتحاد امارات عربی چطور شکل گرفت؟
دکتر مجتهدزاده در همان مقاله می نویسد؛ بریتانیا پیش از واپس کشیدن چتر تحت الحمایگی خود، پیشنهاد شکل گرفتن اتحادیه ای را مطرح کرد متشکل از امارات تحت الحمایه خود؛ ابوظبی، دوبی، شارجه، رأس الخیمه، عجمان، فجیره و ام القوین به اضافه بحرین و قطر که دو شیخ نشین یادشده اخیر به دلایل خاص خود پیوستن به اتحادیه موردنظر آنان را رد کردند. در نتیجه برنامه های یادشده انگلیسی بود که از هفت شیخ نشین شبه جزیره م سن دم، فدراسیون «امارات متحده عربی» در تاریخ دسامبر به وجود آمد و در اندک فاصله پس از تشکیل آن بود که موجودیت جدید به نمایندگی از سوی دو عضوش، یعنی شارجه و رأس الخیمه خواستار پیوستن سه جزیره موردنظر به خاک اتحادیه شد.
امارات چه تاکتیکی را دنبال می کند؟
اما نکته مهم این مقاله این است که دکتر مجتهدزاده در ادامه به دلیل ادعای امارات می پردازد. او در این مقاله می نویسد طرح ادعای سرزمینی علیه دیگر کشورها، تاکتیکی کهن و بسیار مؤثر برای کشور شکل گرفته جدید است تا بتواند ملیت برنامه ریزی شده جدید خود را قوام دهد و هویت ملی مشخصی را تحصیل کند.
امارات هم این ادعا را مطرح کرد تا از این راه به وحدت و هویت ملی موردنظر خود برسد. ادعا های سرزمینی به منظور تسهیل پروسه ملت سازی سوابقی هم در منطقه دارد؛ مثل حکومت بعثی عراق در دهه های و که ادعای حاکمیت بر خوزستان ایران را مطرح کرد و آن استان ایرانی را «عربستان» خواند؛ دقیقا به این دلیل که چنین ادعایی می توانست اختلافات تاریخی خفته ایرانی-عربی را بیدار کند و به قوام گرفتن یک هویت خالص عربی برای عراق در سرزمین نیمه ایرانی بین النهرین کمک کند. درواقع امارات بیش از آنکه امید داشته باشد اجماع عمومی، ادعای او را بپذیرد از این طریق قصد دارد هویت تازه تأسیس خود را به رخ بکشد و نوعی اثبات هویتی برای خودش دست و پا کند.
منبع: شهروند آنلاین
