تهران- ایرنا- تصمیم روسیه به جنگ در شرق اروپا مولفه های تازه ای را وارد معادلات مربوط به تحولات قفقاز کرده و می طلبد تا ایران در این منطقه دیپلماسی قدرتمندتری را با توجه به شرایط تازه به کار بندد.
تحولات قفقاز جنوبی و شعله ورشدن هر از چندگاه درگیری های دیرپا میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان از جمله کانون های توجه تحلیلگران مسائل منطقه ای و بین المللی بوده و برای کارشناسان و صاحب نظران ایرانی هم چگونگی پیگیری منافع ملی در گروی برقراری ثبات و مقابله با ناامنی در منطقه، اهمیت قابل توجهی داشته است.
اندیشکده جریان در روزهای اخیر نشستی تخصصی با عنوان «ایران و تحولات قفقاز جنوبی» برگزار کرده که «رامین فرهودی» مدیر اندیشکده ترند، «علی حیدری» تحلیلگر مسایل ترکیه و قفقاز و «حامد خسروشاهی» کارشناس مسایل قفقاز در آن به بیان دیدگاه های خود پرداخته اند؛
۶۵ درصد درگیری های جمهوری آذربایجان و ارمنستان قومی است
فرهودی سخنران نخست این نشست درگیری آذربایجان و ارمنستان را یک مساله قومی و دینی عنوان کرد و در تشریح آن گفت: نکته اصلی که در قفقاز جنوبی به چشم می آید این است که قفقاز چه در جنوب و چه در شمال کانون منازعات قومی و مذهبی بوده است. تقریبا ۶۵ درصد مسائل به صورت قومی و نژادی و مابقی دینی بوده است. برای نمونه رفتارهای دوگانه دولت جمهوری آذربایجان در منطقه قفقاز جنوبی در مقابل ارمنستان و آن چیزی که وجود دارد بیشتر وجهه نژادی دارد و همین مسائل باعث شده است جنگ های متعددی را در قفقاز شاهد باشیم. مقامات آذری در حالی جمهوری ارمنستان را به تغییر مساجد به محل نگه داری خوک متهم می کنند که خودشان هم در داخل کشور اقدام به تخریب مساجد کرده اند. پس آنان یک ژست مذهبی از ب عد سیاسی می گیرند.
بازیگران غربی و اهمیت تازه قفقاز
از دید مدیر اندیشکده ترند، نقطه مهم اتصال ایران و روسیه در قفقاز است در واقع آنچه که در یک سال گذشته بر منطقه قفقاز تاثیرگذار بوده درک غرب از شکل گیری این اتصال بوده است. ایران و روسیه با تاکید بر تکمیل کریدور شمال و جنوب برای بهبود تجارت خودشان و پیوستن ایران به پیمان شانگهای و خواست دولت چین از ایران برای تبدیل شدن به پل ارتباطی ترانزیت کالا به غرب، دست به دست هم داده اند تا منطقه قفقاز ناخودآگاه تبدیل به یک نقطه اتصال و اقتصادی و استراتژیک میان این سه قدرت منطقه ای و جهانی شود.
فرهودی در خصوص اینکه غرب چگونه جای پای خود را در منطقه قفقاز بیشتر باز می کند، بیان داشت: در وهله نخست تلاش شده که گرجستان به ناتو بپیوندد که این اقدام فعلا امکان پذیر نیست چون در حال حاضر تنها کشورهایی می توانند عضو ناتو باشند که اختلافات ارضی نداشته باشند و گرجستان این مشکل را دارد. فرهودی: مشغول شدن مسکو به جنگ اوکراین باعث شد جای خالی روسیه در قفقاز از سوی قدرت های خارجی تا حدی پر شود. این وضعیت بدون شک منافع ملی ایران را مورد تهدید قرار خواهد داد
به گفته این کارشناس مسائل بین المللی، موضوع دیگری که باعث شد حضور غرب و به ویژه آمریکا در یک سال اخیر شدت بگیرد ورود روسیه به جنگ با اوکراین است. در واقع مشغول شدن روسیه به جنگ اوکراین باعث شد جای خالی روسیه در قفقاز از سوی قدرت های خارجی تا حدی پر شود که این وضع بدون شک منابع ملی ایران را مورد تهدید قرار خواهد داد. چون روسیه مشغول جنگ اوکراین است، این فرصت بسیار بزرگی برای ایران به وجود آورده که جای پای خود را در منطقه قفقاز جنوبی بعد از عهدنامه های ننگین باز کند.
فرهودی افزود: مشکل دیگری که در منطقه از قدیم الایام وجود داشته این است که گرجستان و جمهوری آذربایجان هر ۲ با حضور روسیه مخالف هستند و از طرف دیگر به کمک گرفتن از قدرت های غربی مانند آمریکا و فرانسه و حتی رژیم صهیونیستی علاقمندند. برای اثبات این مدعا باید گفت جمهوری آذربایجان به تازگی قانون ایجاد سفارت جمهوری آذربایجان در منطقه یهودی نشین فلسطین را اعلام کرد و سفارتخانه زدند. این اقدامات نشان می دهد که مناسبات کشورهای غربی با منطقه قفقاز پیوند خورده است و به شکل پرشتابی به این سمت در حال حرکت است که منافع غرب از این منطقه به دست بیاید. غربی ها تلاش دارند معادلات مرزی منطقه را تحت تاثیر خود قرار دهند و با این رویه قطعا منافع ملی ایران تحت تاثیر قرار گرفته است.
قفقاز برای دستگاه دیپلماسی چقدر اهمیت دارد؟
مدیر اندیشکده ترند ضمن انتقاد از عملکرد دستگاه سیاست خارجی در حوزه قفقاز گفت: کشورهای حوزه قفقاز یک رابطه عاطفی و فرهنگی با ایران دارند و همیشه زمینه ساز گسترش روابط با ایران بوده اند اما کم توجهی به این مناطق جای سوال دارد و گاهی اوقات این شائبه وجود دارد که به خاطر ملاحظات مربوط به روسیه ما از منافع خود از قفقاز چشم پوشی کرده ایم. همچنین دستگاه دیپلماسی کریدور شمال و جنوب به حال خود رها کرده است.
فرهودی در ادامه به سیاست جمهوری آذربایجان در قبال ایران پرداخت و اضافه کرد: سران باکو به خاطر مشی دینی ایران مانع از روابط حسنه با کشورمان شده اند و حتی ساز تجزیه طلبی را کوک کرده اند. بسیاری از رسانه های جمهوری آذربایجان علیه ایران تولید مطلب کرده و بارها به شایعات دامن زده اند.
مذاکراتی که برای کاهش اختلافات مرزی به انجام رسید
علی حیدری سخنران دوم این نشست بود که در ابتدا به تحولات رخ داده در قفقاز و اتفاقات بعد از آتش بس پرداخت و گفت: بعد از جنگ ۴۴ روزه میان ارمنستان و آذربایجان روی آتش بس توافق شد اما یکی از گره های اصلی بعد از آتش بس موضوع کریدور بود که باید تحت کنترل روس ها قرار می گرفت و همینطور بین نخجوان و جمهوری آذربایجان باید ارتباط و کنترل روس ها محقق می شد. حیدری: ایران به شدت مخالف دادن کریدور و قطع شدن مرزهای شمالی است و نمی خواهد مرزهای خود را با ارمنستان از دست دهد
به گفته وی، جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای رفع اختلافات و بحث مرزها که باعث درگیری های پراکنده میان دو کشور شده بود چندین بار مذاکره کردند. چهار دور این مذاکرات در بروکسل انجام گرفت که نتیجه جالبی به همراه نداشت سه دوره دیدار رهبران در روسیه برگزار شد که نتیجه تنها چیزی بود که روسیه می خواست. همچنین بحث دیدار رهبران در پراگ بود که با میانجی گری اتحادیه اروپا شکل گرفت و نتیجه این بود که نیروهای اتحادیه اروپا در مرزها مستقر شوند و بر امنیت مرزها نظارت کنند. اما دیدار سه جانبه ارمنستان، آذربایجان و ترکیه یکی از مهم ترین دیدارهایی بود چون در آن دیدار بحث به رسمیت شناختن مرزهای دو کشور پیش کشیده شد و براساس بیانیه آلماتی ۱۹۹۱ بود در این بیانیه ذکر شده که جمهوری های شکل گرفته باید مرزهای یکدیگر را به رسمیت بشناسند و این مرزها نباید تغییر داده شوند.
حیدری افزود: بحث سفر نانسی پلوسی رئیس سابق مجلس نمایندگان آمریکا به ارمنستان یکی دیگر از موضوعات مهم اتفاقات اخیر میان دو کشور بود. پلوسی اقدامات آذربایجان را محکوم کرده و خواسته بود هر چه سریعتر از ارمنستان عقب بکشند. این خود نشان می دهد آمریکا می خواهد در منطقه جای پا داشته باشد.
ایران به شدت مخالف قطع مرزهای شمالی با ارمنستان است
تحلیلگر مسائل ترکیه و قفقاز در خصوص موضع کشورهای ایران، ترکیه، روسیه و ارمنستان در قبال خواسته های جمهوری آذربایجان گفت: الهام علی اف خواستار کریدور و قره باغ است. ارمنستان مخالف است و تلاش می کند کریدوری به آذربایجان داده نشود. همچنین درباره قره باغ طرفین در حال مذاکره هستند؛ اگرچه گفته می شود در پراگ ارمنستان توافق کرده که قره باغ جزو آذربایجان باشد اما عملا این توافق صورت نگرفته است. روسیه در بحث کریدور و قره باغ طبق سیاستی که دارد پیشنهاد کرده این بحث فعلا مسکوت بماند و در آینده به آن پرداخته شود.
به گفته حیدری، ایران به شدت مخالف دادن کریدور و قطع شدن مرزهای شمالی است و مخالفت خود را به صراحت اعلام کرده است. در واقع ایران نمی خواهد مرزهای خود را با ارمنستان از دست دهد. ترکیه هم در این خصوص به دنبال رویای بیش از صد سال گذشته خود است یعنی پیوستگی آنچه ترکستان جهانی می نامند تا بتواند هژمونی خود را در آن منطقه مسلط کند.
راه هایی پیش پای دیپلماسی ایران در قفقاز
به گفته فرهودی در قبال رفتار جمهوری آذربایجان چاره ای نیست جز اینکه حداقل در خبرگزاری ها جواب تندروی آنها داده شود. روسیه به خاطر منافع خودش با همه کشورها قرارداد می بندد و حتی در حوزه قفقاز با ترکیه مذاکره کرده است. مسوولان ما باید به این موارد توجه کنند. خسروشاهی: ایران باید به بازیگری واقعی و فعال در قفقاز برگردد و برای تحقق آن دیپلماسی بسیار قدرتمند نیاز است
حامد خسروشاهی آخرین سخنران این نشست در این ارتباط بیان داشت: همان گونه که ترکیه از اهرم های قدرت خود استفاده می کند، ایران هم باید این کار را انجام دهد. ترکیه با روسیه معامله ای انجام داد. ماجرای لیبی و سوریه و قره باغ جدای از هم نبودند و در رفت و آمد میان روسیه و ترکیه یک امتیازاتی گرفته شد. این در حالی است که دستگاه دیپلماسی ایران در این باره کنش مطلوبی ندارد و در ۳۰ سال اخیر قفقاز در اولویت مباحث ایران و روسیه قرار نگرفته است.
خسروشاهی افزود: ایران به تازگی دریافته که یک بازی بزرگی در حوزه قفقاز در حال رخ دادن است. نکته قابل توجه اینکه اگرچه طول و عرض قفقاز بسیار کوچک است اما بازیگران بزرگی در آن نقش آفرینی می کنند. ایران باید به بازیگری واقعی و فعال در قفقاز برگردد اما این اقدام تنها با شعار دادن نیست بلکه باید دیپلماسی بسیار قوی وجود داشته باشد. این نوع ادبیات که نخجوان باید به ایران برگردد و واکنش هایی از این قبیل تنها مصرف داخلی دارد و خارج از واقع بینی است. همچنین با این تحولات نباید گزینشی برخورد کرد بلکه ضرورت دارد همه جوانب دیده شود و تنها به مسائل یک ناحیه و اتفاقات آن کشور توجه نشود.
حیدری نیز در پایان ضمن انتقاد از دستگاه دیپلماسی ایران در سه دهه گذشته گفت: ایران در قبال قفقاز هیچ دکترین و راهبردی ندارد. بنابراین در وهله نخست مهم ترین اقدام این است که در خصوص قفقاز پیش از این که موضوع کریدور به شکل حیثیتی تبدیل شود باید راهبردی در نظر گرفته و با طرف روسی به عنوان تاثیرگذارترین کشور در این خصوص گفت وگویی داشته باشیم چون جمهوری آذربایجان و ارمنستان اگرچه تلاش می کنند از زیر سایه مسکو بیرون بیایند اما به دلایل بسیاری نمی توانند. پس باید نظر روس را جویا شد که موضع روسیه درباره اختلافات قفقاز چیست.
