تهران- ایرنا- دکتر «کوثر شیخ نجدی» کارشناس مسائل آموزشی با نقد کاربرد آموزش وپرورش دهه شصتی برای نسل های جدید می گوید دهه هشتادی ها پیگیر همان مطالباتی هستند که برای دهه های پیشین تحقق نیافته باقی مانده است.
تصاویری که از ناآرامی های اخیر انتشار می یافت یک ویژگی برجسته داشت و آن حضور کم سن و سال ها کف خیابان بود. علاوه بر این که مدرسه ها هم درگیر مسائلی شد که پیش از آن سابقه نداشت. این وضعیت باعث شد تا نگاه ها به سوی نسل موسوم به «دهه هشتادی ها» دوخته شود؛ سنینی که از آن ها به عنوان «نسل زد»، «زومر» و ... یاد می شود؛ حال گفته می شود این نسل وارد مرحله ای شده که به عصری جدید در کشور شکل می دهد.
اعتراض های اخیر در کشور، از ابعاد مختلف قابل بررسی است. با وجود تنوع و تکثر افرادی که به شیوه های گوناگون نارضایتی خود را ابزار کرده اند اما به علت جنس این اعتراض ها، اسامی مختلفی روی آن گذاشته اند. یکی از این اسامی اعتراض دهه هشتادی هاست؛ نوجوانان و جوانانی که هنوز در سنین دانش آموزی یا حداکثر دانشجویی هستند و دختران و پسرانی که کنش و رفتارهای متفاوتی با نسل های قبلی دارند.
تحلیل و قضاوت درباره جنس اعتراض های نسل جدید نیازمند بررسی دقیق و همه جانبه این نسل و دقت در سبک زندگی، خواسته ها و مطالبات آنهاست، شناخت این جوانان نیازمند تحقیقات میدانی، مشاهده از نزدیک و گفت و گو با آنان است.
اهمیت شناخت این نسل و خواسته هایشان باعث شد تا اداره کل پژوهش و بررسی های خبری ایرنا پرونده ای با عنوان «نسل جدید، عصر جدید» بگشاید و در چارچوب آن با صاحب نظران حوزه های مختلف روانشناسی، جامعه شناسی، کارشناسان مسائل فرهنگی، آموزشی و ... گفت وگو کند.
پژوهشگران ایرنا پیش از این با «جبار رحمانی» عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، «سید نوید کلهرودی» دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه تهران، «تقی آزاد ارمکی» و «غلامرضا غفاری» اعضای هیات علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران، «سیدعلی موسوی» پژوهشگر و مترجم در حوزه سواد رسانه و «سیدجواد میری» استاد جامعه شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت وگوهایی درباره داشته اند و متن حاضر حاصل گفت وگو با دکتر «کوثر شیخ نجدی» کارشناس مسائل آموزشی و فعال حوزه فرهنگ و ادبیات است:
نسل «زد» بر خلاف والدینش به علایق و فردیت خود اهمیت می دهد و کمتر درگیر قضاوت خانواده و اجتماع است، این نسل در خانواده ای بزرگ شده که برای بقا نیازی نبوده امیال و نظراتش را پنهان کند، او یک نسل «پرسشگر» استادامه و نتیجه دهه پنجاه و شصت، پرورش و بروز نسل «زد» است
ایرنا: در شرایط کنونی می توان از بروز یک شکاف بین نسلی سخن گفت؟ دلایل آن چیست؟
از نگاه من شکافی بین نسل ها اتفاق نیفتاده، بلکه نسل کنونی موسوم به نسل «زد» کاملا در ادامه و امتداد طبیعی نسل های پیش از خود است؛ یعنی این گونه نیست که با یک پدیده غریب و غیرمنتظره مواجه باشیم. اگر برخی بروز این نسل را پیش بینی نکرده اند، باید ا شکال را متوجه هوشمندی و تحلیل های غیرهمه جانبه یا نگاه غیرواقع بینانه خود بدانند. این نسل، فرزند انسان دهه پنجاه و شصت ایرانی است؛ انسانی که تحت فشار انواع محرومیت ها و در سایه جنگ و تحریم رشد کرد. نسلی که از آن سخن می گوییم، همچنین در ب عد خانوادگی محصول خانواده هایی پرجمعیت و پدرسالار و محروم از حریم و گاهی حرمت شخصی بود.
البته این انسان نسبت به نسل پیش از خود، یک مزیت بزرگ پیدا کرد. او به هر دلیل فرصت و امکانات ادامه تحصیل را بیشتر از نسل دهه سی و چهل یافت. علت این امر بهبود شرایط علم آموزی بود یا ولع آموختنی که در جان انسان ایرانی افتاده بود؛ به هر حال نتیجه این شد که انسان دهه پنجاه و شصت بر فقدان های خود، آگاهی یافت.
او بر خلاف نسل های پیشین می دانست یا فهمید چه چیزهایی «ندارد». او اگرچه در نیمکت های سه نفره می نشست، لباس کهنه خواهر یا برادر بزرگتر از خودش را می پوشید، حسرت یک آتاری یا رایانه را داشت، شاهد کتک خوردن یا تبعیض نسبت به زنان در خانواده اش بود و مثلا مادرش را می دید که چقدر زندگی نزیسته دارد، چقدر آرزوها و جوانی برباد رفته دارد یا چقدر حسرت یک زنانگی محترمانه را دارد، اما کودک یا نوجوان هوشمندی بود که توانست همه اینها را تحلیل کند و تصمیم به اصلاح این زیست در زندگی آینده اش بگیرد.
این شد که انسان دهه پنجاه و شصت، تا سر حد مرگ برای تحصیل و کار و پیشرفتش تلاش کرد. او تصمیم گرفت بچه اش را به مدرسه غیرانتفاعی بفرستد. اصرار داشت فرزندانش آن محرومیت طبیعی موجود در خانواده پرجمعیت را تجربه نکنند. پس به یک یا دو بچه کفایت کرد اما بچه هایش اتاق شخصی و لپ تاپ داشته باشند، بچه هایش همان نسل «زد» اجازه حرف زدن داشته باشند.
این نسل با وجود سن کم، اطلاعات وسیع و آرزوهای بزرگی دارد و رفتارهایش فقط هیجانی و آنچنان که عده ای تحلیل می کنند، به علت غلیان بلوغ و مسایل جنسی نیستفرزندان این انسان حق داشتند انتخاب کنند چه چیز بپوشند، کجا سفر بروند یا رنگ وسایل اتاقشان چه باشد؛ فرزندان حق داشتند انتخاب کنند کلاس موسیقی بروند، با دوستانشان به پارک، کافه و سینما بروند یعنی همه چیزهایی که برای نسل پنجاه و شصت افسانه بود. کمتر دختری از آن نسل اجازه داشت ساز مورد علاقه اش را دنبال کند یا با دوستانش کافه برود.
در واقع ادامه و نتیجه طبیعی دریافت و فلسفه آدم های دهه پنجاه و شصت، پرورش و بروز نسل «زد» است. این نسل بر خلاف والدینش به علایق و فردیت خود اهمیت می دهد و کمتر درگیر قضاوت خانواده و اجتماع است. این نسل در خانواده ای بزرگ شده که برای بقا نیازی نبوده امیال و نظراتش را پنهان کند. به همه این دلایل او یک نسل «پرسشگر» است و نمی شود بدون دلیل و منطق و اقناع روانی، او را مجبور به انجام کاری کرد. اکنون این نسل وقتی وارد اجتماع شده و با برخی قوانین مواجه می شود که نقشی در تعیین آنها نداشته است، می پرسد چرا؟ و خب البته جواب قانع کننده ای نمی گیرد.
آزادی خواهی از نظر دهه هشتادی
ایرنا: در جریان ناآرامی های اخیر بسیاری روی نقش آفرینی جدی ۱۵ تا ۱۸ ساله ها تاکید داشتند. آیا می توان خصوصیات مشترکی برای جوانان حاضر در این رده سنی برشمرد؟
به طور قاعده همان طور که اشاره شد «آزادی خواهی» به معنای مشارکت در وضع قوانین، وجه مشترک این افراد است. معتقدم این نسل با وجود سن کم، اطلاعات زیاد و آرزوهای بزرگی دارد و فکر نمی کنم رفتارهایش فقط هیجانی و آنچنان که عده ای تحلیل می کنند، به دلیل غلیان بلوغ و مسایل جنسی باشد.
«اضطراب بی آیندگی» وجه مشترک دیگری است که در این نسل بسیار بیشتر از نسل های قبل وجود دارداین دست تحلیل ها همچنان تلاش می کنند با القاء و برچسب زنی، جریان و تحولی را که در ذات این جوانان رخ داده به طور عمد، نادیده بگیرند یا کوچک نشان دهند. مثل این است که یک ساختمان در حال آتش سوزی باشد و ما با یک دوربین شکاری روی یک پنجره زوم کنیم و از آنجا قاب سخیفی روی دیوار یک اتاق خواب را برای بینندگان به نمایش بگذاریم و بر اساس آن استدلال مضحک تر و بی ربط تری بیاوریم.
از دیگر خصوصیات مشترک این نسل «شجاعت» است. این نسل به «بله قربان گویی» عادت ندارد. او عادت دارد اراده اش را پیگیری کند. از نظر روان_جمعی دچار عقده پدر نیست. او برخلاف نسل پیش، رفیق و همزمان «منتقد» والدینش بوده است. از دیگر سو به «جریان آزاد اطلاعات» دسترسی دارد. با یک جست وجوی ساده می تواند مطالبی درباره تحولات در سایر کشورها بدست آورد. می تواند زیست خود را با همسالانش در آن سوی کره زمین بسنجد.
می تواند روی گوکل مپ زوم کند و فضای آموزشی یک مدرسه در اروپا یا کانادا را با مدرسه خود مقایسه کند؛ مدارسی که زمین فوتبال و استخر دارند و گروه های مباحثه علمی و فعالیت های موثر اجتماعی دارند و از همه مهم تر، از فشار «کنکور» خبری نیست. از کتاب تست و کمک درسی و کلاس کنکور خبری نیست و اتفاقا آینده شغلی شان، روشن و درخشان است.
به هر حال این نسل ناکامی والدینش را در امور شغلی و تحصیلی دیده است و مرتب با این جمله مواجه بوده که «فلانی دکتر یا مهندس شده و بیکار است» یا «هرچه می دویم به جایی نمی رسیم». بنابراین «اضطراب بی آیندگی» وجه مشترک دیگری است که در این نسل بسیار بیشتر از نسل های پیشین وجود دارد.
افراد ۱۵ تا ۱۸ ساله هیچ کجای تصمیم گیری های مملکت نبوده اند، اما زندگی شان به شدت متاثر از آن تصمیم هاست. بنابراین اکنون حس می کنند هیچ چیزی برای «داشتن»، برای «به دست آوردن» یا برای «از دست دادن» ندارند که البته اشتباه می کنند. هنوز یک «جان عزیز» دارند که باید مراقب باشند از دست نرود. چون آینده ایران به دست آن هاست.
انرژی که باید صرف پیشرفت و توسعه کشور شود، اکنون دارد صرف انکار و نشنیدن صدای حداقل نیمی از افراد جامعه می شودایرنا: آیا جوانانی که کف خیابان آمده اند م عرف مناسبی در مورد روحیات دهه هشتادی ها هستند؟ رده سنی که جمعیتشان طبق سرشماری سال ۹۵ اکنون حدود ۱۲ میلیون نفر است.
به هر حال جمعیتی که درخیابان می بینیم، دستکم نماینده بخشی از جوانان ایران است؛ کسانی که قرار است بعد از مرگ یا بازنشستگی من و امثال من کشورمان را اداره کنند. البته از نگاه منطقی نماینده همه دهه هشتادی ها نیستند اما نمی شود «وجود» و خواسته و آرمانشان را نادیده بگیریم.
گروه های دیگری از جوانان دهه هشتادی وجود دارند که ممکن است با این افراد، همدل و همراه باشند اما به هر دلیل انتخاب شان به خیابان آمدن و اینگونه اعتراض کردن نیست یا ممکن است گرفتار کار و تحصیل باشند یا به علت ترس از خشونت، به خیابان نمی آیند. از دیگر سو به طور حتم گروه هایی از جوانان هم هستند که در طیف روبه رو قرار می گیرند و اعتراضی به وضع موجود ندارند.
این مساله کاملا طبیعی است که افراد و آحاد یک جامعه عقاید و سلیقه های متفاوتی داشته باشند. آنچه اهمیت دارد اینکه، افراد بتوانند بدون خشونت و بدون به خیابان آمدن، حرف و نظر و عقیده شان را در اداره جامعه مطرح کنند، شنیده شوند و به نتیجه برسانند.
بنابراین از نظر من معلم که زندگی روزمره ام در مراوده با افراد ۱۵ تا ۱۸ سال می گذرد، تعداد افراد این طیف اصلا کم نیست و با انکار یا مقابله، فقط جامعه را دوپاره کرده ایم. در واقع انرژی که باید صرف پیشرفت و توسعه کشور شود، اکنون دارد صرف انکار و نشنیدن صدای حداقل نیمی از افراد جامعه می شود. صحت این آمار را می توان از میزان مشارکت در انتخابات های اخیر تا حدی سنجید.
انسان دهه هشتاد به دنبال مطالبه و شعار نسل های گذشته
ایرنا: مطالبات و اولویت های دهه هشتادی ها چه می تواند باشد؟
آموزش وپرورش به سبک دهه شصت دیگر جوابگوی نیاز دهه ۸۰ و ۹۰ نیست و حتی نتیجه معکوس می دهدمطالبه یک انسان «آزادیخواه» چه می تواند باشد؟ آزادی یکی از محوری ترین شعارهای انقلاب ۵۷ بود و حالا در قامت یک «زن» به خیابان آمده. انسان دهه هشتاد بار سنگینی به دوش می کشد؛ او می خواهد به واقع خودش حاکم بر سرنوشت خودش باشد». خودش سبک زندگی فردی، سیاسی و اقتصادی اش را تنظیم کند. اگر اشتباه می کند، اشتباه خودش باشد که تاوانش را پس می دهد و از آن درسی می آموزد. انسان دهه هشتاد، ع ل م تحولی را بر دوش می کشد که مطالبه و شعار نسل های قبل هم بود اما یا راهش را بلد نبودند یا شجاعش را نداشتند.
امام علی ع : فرزندانتان را بر آداب خود تربیت نکنید، آن ها برای آینده آفریده شده اند
ایرنا: پیشنهاد شما برای اینکه این که بتوان این نسل را شناخت و با آن ارتباط برقرار کرد چیست؟
سه نکته مهم در این زمینه وجود دارد؛
۱. بخشی از مطالبات این نسل همان گونه که پیشتر گفتم یک «مطالبه تاریخی» است. تقلیل آن به مطالبات نسلی، جفا در حق انسان ایرانی است. راهش هم مشخص است و بزرگان در متن های خود بارها گفته اند. پیشنهاد داده اند که تا دیر نشده این خواسته ها شنیده شوند. بخش بزرگی از «جمهوریت» نظام متاثر از این است که چقدر از انحصارطلبی فاصله ایجاد شود و ایران واقعا متعلق به همه ایرانیان شود.
۲. این نسل را «جدی» بگیریم. اگر نوجوان ۱۳ ساله زمان جنگ می توانست نارنجک ببندد و برای آزادی میهنش زیر تانک برود یا اگر جوان ۱۸ ساله آن سال ها می توانست فرمانده یک گردان باشد و عملیات های جنگی را مدیریت کند، قبول کنیم که این پتانسیل، این هوش، فداکاری، میهن دوستی و آزادی خواهی در انسان دهه هشتادی وجود دارد اما نوع و سبک عملکرد و نیاز او تغییر کرده است.
۳. تربیت و «آموزش وپرورش» به سبک دهه ۶۰ دیگر جوابگوی نیاز دهه ۸۰ و ۹۰ نیست و حتی نتیجه معکوس می دهد. امام علی ع می فرمایند: «فرزندانتان را بر آداب خود تربیت نکنید، زیرا آن ها برای آینده و زمانی غیر از شما آفریده شده اند.»
این است که ما به عنوان تعلیم دهندگان، از نسلی که باید به پرورش آن کمک می کردیم جا مانده ایم. چون مدام تلاش کردیم تحولات انسان و جهان را انکار کنیم. در واقع ابزار و عاملیت ما سال ها «فیلترینگ» بود که امروز می بینیم تاثیری نداشته است. شاید اگر این هزینه را صرف «گفت وگو» و «شناخت» نیازها و مقتضیات نسل جدید می کردیم، اکنون دچار شوک بروز تحول خواهی او نمی شدیم. هوشمندانه این بود که خواسته ها و نیازهای نسل نو را می شناختیم و از قبل پیش بینی می کردیم و بعد مسیرهایی امن و دموکراتیک را برای برآورده سازی آنها فراهم می آوردیم.
